Dwory i Pałace Pomorza

6 września 1944 r. PKWN wydało tzw. „Dekret o reformie rolnej”. Na jego podstawie pozbawiono majątków wszystkich właścicieli ziemskich w Polsce. Majątki zostały rozparcelowane i oddane w użytek chłopom. Średnio jedno gospodarstwo chłopskie otrzymywało 3 hektary ziemi. Przeprowadzenie reformy rolnej miało spełnić rolę polityczną, a nie ekonomiczną czy społeczną. Dążono do zniszczenia ziemiaństwa polskiego. Komuniści dążyli do zlikwidowania ziemiaństwa jako największego wroga, ponieważ stanowiło zagrożenie dla systemu komunistycznego oraz dla kultury. Zniszczony został dorobek wielu pokoleń polskiej inteligencji. Najstarsze polskie rody zostały wyrzucone ze swojej ojcowizny.

Nie poprzestano jednak na wyrzuceniu właścicieli z ich majątków. Dwory i pałace jako świadectwo dawnej kultury wciąż oddziaływały na lokalną wyobraźnię. Dlatego też celowo godzono się na plądrowanie i dewastacje obiektów rezydencjalnych.  W dawnych majątkach rozpoczęto tworzenie, tzw. PGR-ów.

Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR) tworzono przede wszystkim na Ziemiach Odzyskanych. Były to tereny zniszczone po wojnie i opuszczone przez ludność niemiecką, którą przesiedlano do alianckich stref okupacyjnych utworzonych na terenie Niemiec. Obszary te, były pozbawione jakiegokolwiek nadzoru i charakteryzowały się małym zaludnieniem oraz brakiem uregulowań własności prywatnej. Okazały się więc podatne na przeprowadzenie reformy rolnej. Ustanowienie PGR-ów na dawnych wschodnich ziemiach III Rzeszy miało zatem charakter kolonizacyjny i było sposobem na zagospodarowanie odłogów ziem poniemieckich.

Dwory i pałace stały się natomiast siedzibami, np. Stacji Hodowli Roślin. Tworzono w nich również mieszkania dla pracowników gospodarstw czy biura, co sprawiało iż cały ich wewnętrzny układ ulegał całkowitym zmianom. Niszczono wiele elementów wystroju architektonicznego, rozbierano piece, kominki, wyrywano boazerię czy balustrady schodów. Na przykład w dworze w Przebendowie sala balowa posłużyła jako magazyn ziemniaków. Obiekty, które nie nadawały się już do remontu, były rozbierane bądź też same ulegały zawaleniu. W okresie PRL-u zniszczona została większość polskich i niemieckich dworów, pozbawiając nas istotnej części dziedzictwa kulturowego.

Po upadku PGR-ów i odrodzeniu się wolnej Polski w 1989 r. duża część obiektów rezydencjalnych przechodziła na własność prywatną, co niestety częściowo równało się z ich dalszą dewastacją, a nawet całkowitym zniszczeniem.

Pozostawione same sobie, bez przeprowadzanych koniecznych remontów, dwory i pałace popadały w coraz to większą ruinę. Właściciele często nie radzili sobie ze swoimi nowo nabytymi obiektami. Nie starczało im pieniędzy na remonty, przeceniali swoje siły w próbie rewitalizacji budynków co prowadziło do ich pustoszenia i w dalszej części plądrowania i dewastowania przez okoliczną ludność.

Przez 40 lat panującego w naszym kraju komunizmu stan omawianych obiektów ulegał bardzo dużym zmianom. Dewastacja i późniejsze bezmyślne gospodarowanie w dworach i pałacach przez władze komunistyczne oraz przez nowych prywatnych właścicieli, doprowadziły do upadku wielu pomorskich zabytków. 

Powyższy tekst jest cytatem z pracy magisterskiej pt. "Historyczne rezydencje powiatu wejherowskiego - krajobraz kulturowy i narracje"  (autor: Nina Herzberg-Zielezińska).