Dwór w Będominie

Nazwa Będomin jest wymieniania w dokumentach po raz pierwszy w 1284 r. Wówczas książę Mściwój II nadał te ziemie księżnej Gertrudzie.

Przypuszczalnie folwark istniał tu już na przełomie XVI i XVII w. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1648 r. i jest związana z nazwiskiem Doręgowska. Być może folwark wcześniej znajdowała się w rękach tej rodziny. W 1682 r. wymieniany jest Pan Deręgowski.

W czasie wojny szwedzkiej folwark prawdopodobnie uległ całkowitemu zniszczeniu i wolno podnosił się z upadku.

W 1706 r. majątek, który należał ówcześnie do Piotra Ernesta Doręgowskiego, został splądrowany przez oddział wojsk koronnych. W tym czasie do majątku należały grunty wsi Rekownica oraz Lubań. Po Piotrze Erneście Doręgiewskim, majątek odziedziczył jego syn Jan, który sprzedał część Będomina Piotrowi Wybickiemu, sędziemu ziemi mirachowskiej. Ok. 1740 r. Piotr przeprowadził remont dworu. Wcześniej istniał tu drewniany dwór wybudowany przez Doręgiewskich. Piotr Wybicki częściowo zamienił go na murowany. Rozbudował również folwark.

Dnia 29 października 1747 r. w dworze urodził się Józef Wybicki, późniejszy działacz polityczny i twórcza hymnu narodowego. Po śmierci Piotra Wybickiego majątkiem zarządzała jego żona Konstancja. W tym czasie majątek podupadł. W 1772 r. ze szkół w Gdańsku powrócił Józef Wybicki, który zajął się gospodarstwem. W latach 1772-74 w majątku powstała papiernia. Wyremontowano także dwór, do którego w 1774 r. wprowadziła się młoda Pani Wybicka. W 1775 r. Józef stracił obie najważniejsze kobiety w swoim życiu – matkę i żonę. Opuścił majątek, a dzierżawcą został Karol Lewalt Jezierski młodszy. W 1783 r. Józef Wybicki na krótko pojawił się w majątku, aby go sprzedać. Nabywcą został wspomniany wcześniej dzierżawca. Józef Wybicki nie powrócił już nigdy do Będomina.

Stan gospodarczy majątku uległ znacznemu pogorszeniu w latach wojen napoleońskich. Jezierscy byli ostatnimi polskimi właścicielami dworu. W 1828 r. właścicielem został Jakub Towes, który wyremontował dwór. Wybudował on również nowe budynki gospodarcze. W 1852 r. właścicielem majątku został Ryszard Janke, a w 1863 r. Jerzy Lebiesius.

W 1868 r. Ernst Gottlieb Dehlweid sprzedał swoją posiadłość Żuławka Sztumska k. Elbląga i nabył Będomin. Wspomnienia o Będominie spisała Modeste Elisabeth Charlotte Dahlweid, wnuczka Ernsta. Ernst zmarł w 1913 r.

W 1900 r. gospodarstwo po Ernście przejął jego syn Walter. Jego matce i jemu udało się utrzymać gospodarstwo w Będominie tylko dzięki dużej oszczędności i hipotekom dóbr z Niemadowa.

Walter Dehlweid ożenił się z Margarete z domu Blumenfeld. Jej rodzina żyła w pobliskim Nowym Klinczu. Walter bardzo kochał swoją żonę. Gdy zmarła w 1941 r. podobno zrobiło się z nieco „półczłowieka”. Co ciekawe jego rodzice nie byli oczarowani wyborem syna. Chcieli aby jego żoną była Walterka, jedna z córek z innych sąsiednich posiadłości, która pochodziła z znacznie zamożniejszej rodziny niż Margarete.

W 1945 r. majątek został przejęty przez wojska radzieckie. W 1947 r. powstał tu ośrodek rolny. W 1949 r. dwór został przejęty przez Uniwersytet Ludowy. W latach 50-tych obiekt wyremontowano i przystosowano do pełnienia funkcji szkoły. Mieściła się tu ona do 1977 r. Wówczas dwór wraz z parkiem przejęło Muzeum Narodowe w Gdańsku. W 1978 r. nastąpiła przebudowa i adaptacja dworu na Muzeum Hymnu Narodowego.

Prababcią Modeste Elisabeth Charlotte Dahlweid była Marie Alexandrie Weisz z domu von Zitzewitz. Jej ojcem był generał dragonów, Johann Bogislav von Zitzewitz. Rodzina Zitzewitzów musiała opuścić majątek w Niemadowie, który został oddany na przetarg. W ten sposób Marie Alexandrie zamieszkała w Będominie, gdzie zmarła.

• Modeste Weidendahl, Podaruję wam Będomin, Amberg 2010.
• Justyna Czyszczek, Karta Biała, 1997-1998, www.zabytek.pl
• Tadeusz Wilczewski, Nazwy miejscowości na Kaszubach, Gdańsk 2015.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna
• www.pomorskie.eu, z archiwum rodziny Dalhweid
• Andrzej Herzberg, 2023 r.