Dwór Kossak - Główczewskich w Kaszubie

Pierwsza wzmianka o miejscowości Kaszuba pochodzisz XVII wieku dotyczy młyna i jego właścicieli Kaszubowskich. W XIX wieku jedna z gałęzi starego szlacheckiego roku Głów­czeskich z przydomkiem Kossak, nabywszy dobra w Kaszubie, małej wsi zaborskiej, dzięki swej gospodar­ności i pracowitości pod koniec stu­lecia wchodzi w szeregi rodzin zie­miańskich. Ta stara, drobna szlachta przybyła z Zalesia i osiedliła się Główczewicach skąd przybyła do Kaszuby.

Założycielem rodu Kossak Główczewski w Kaszubie był Adam (1734-1810), zaś jego syn Ignacy zadbał o dziedziczne prawo własności do majątku z nadania króla Prus. W 1840 r. Kaszubę odziedziczyli bracia Michał i Jan, którzy dali początek dwóm gałęziom rodu, z których silniejszą okazała się linia Michała. Michał (1807-1887) był rolnikiem z książką w ręku. Pozostawił kilka ciekawych rolniczych egzemplarzy po sobie. Za jego czasów dokonało się wiele zmian takich jak reformy uwłaszczeniowe czy duży rozwój stolicy Zaborów - Brusy. Dzięki swej gospodarności poszerzył majątek o gospodarstwo w pobliskim Rolbiku i prawa do jeziora w Warsinie. Spadkobiercą Michała był Mateusz(1832-1898), który został współwłaścicielem młyna w Kaszubie i sądził się z Pruskimi władzami o prawa do swej ziemi, które prowadziły politykę wykupu własności prywatnych z rąk polskich. Dzięki temu pomnożył majątek. Ostatnim dziedzicem Kaszuby i spadkobiercą Mateusza został Bronisław (1971-1949) i zarządzał obszarem dworskim Kaszuba wraz z bratem Teodorem (1853-1927) zwanym potocznie ,,Świętym Teodorkiem” ze względu na swoją działalność misyjną, chodził od chaty do chaty z wsi do wsi i głosił słowo Boże. Jemu rodzina Kossak Główczewskich zawdzięcza też spisanie i uporządkowanie swojej historii. Zaś Bronisław dzięki dobremu ożenkowi z Anastazją z Czarnowskich dostał spory zastrzyk gotówki dzięki czemu otworzył swoistą kasę zapomogowo - pożyczkową dla pobliskich gospodarzy.

W 1912 roku Bronisław Kossak Główczewski wybudował po pożarze starego szachulcowego dworku, krytego strzechą piękny niewielki murowany dwór. Jak na tamte czasy powstał on bardzo szybko i sprawnie. Był to etap przejścia rodu Kossak Główczewskich z zagrodowej szlachty do ziemiaństwa, co w tamtych czasach było zjawiskiem rzadkim wśród kaszubskich rodów. Wówczas występował proces odwrotny zrównania szlachty kaszubskiej z chłopstwem. Podobny dwór wybudował brat Bronisława Wincenty w 1910 roku we wsi Lamk oba u szczytu mają zachowany herb rodowy.

Dwór w Kaszubie był ośrodkiem życia towarzysko i kulturalnego odwiedzał go m. in. Aleksander Majkowski czy Jan Karnowski. Bronisław miał też bliskie relacje z szambelanem Stanisławem Sikorskim z Wielkich Chełmów.

Dwór w Kaszubie podczas II wojny światowej staje się schronieniem dla pozbawionej środków do życia i majątku dalszej rodziny Kossak Główczewskich. Koligacje Bronisława z rodziną z Berlina uchroniły go od pozbawienia majątku. Dokonała tego reforma rolna z 1945 roku, choć udało im się odzyskać sądownie młyn i dwór, pozostały majątek przejęły Polskie Lasy Państwowe. Po śmierci Bronisława w 1948 roku dwór i młyn udaje się zatrzymać w rękach rodu do 1953 roki, kiedy ponownie przejmuje je państwo. Rodzina jeszcze próbowała go odzyskać, ale bezskutecznie. W dworze pozostała najstarsza córka Bronisława, Mara Brandt. Jako żona leśnika, współdzieliła dwór z kolejnymi rodzinami leśniczych i nauczycieli. W latach 60tych działała tam nawet jednoklasowa szkoła.

Obecnie dwór wrócił do rąk potomka właścicieli, który obiecał swemu ojcu, że zrobi wszystko, aby go odzyskać i jest obecnie pieczołowicie odrestaurowywany.

Tekst: Mirka Siergiej, Insta Kaszubka, źródła wiedzy:

• Józef Borzyszkowski, Z południa Kaszub, Gdańsk 1982
• Anna Łajming, Młodość, 1997