Pałac Karżniczka

Karżniczka wzmiankowana była po raz pierwszy w latach 1493 oraz 1538 kiedy właścicielami był ród von Bandemer (m .in. Thomas von Bandemer). W 1546 roku książę Branim IX nadał majątek kapitanowi Bartholomäus von Schwave z Bytowa. Później Karżniczka wraz z Bięcinem była lennem rodziny von Wobeser, a następnie (prawdopodobnie w 1616 roku) zarządzał nią Alexander von Hebron, który z żoną Isabellą miał syna Daniela. Ten z kolei ożenił się z Erdmunthe, a ich syn miał na imię Friedrich. W niektórych źródłach jest on wskazywany jako syn Alexandra, ale jak wynika z drzewa genealogicznego rodziny, był to jego wnuk. Friedrich ożenił się z Dorotheą, z którą miał dwójkę dzieci - Daniela Dietricha oraz Dorotheę Elisabeth (później von Manteuffel-Kiełpiński). Daniel Dietrich von Hebron (wzmiankowany w źródłach jako wnuk Friedricha, a nie syn), sprzedał Karżniczkę i Bięcino w 1686 roku Georgowi Lorenzowi von Puttkamer. Nabywca Karżniczki Georg Lorenz von Puttkamer poprzez reskrypt z dnia 15 maja 1686 roku otrzymał majątek w lenno dla swoich potomków, a tym samym założył nową gałąź Puttkamerów - karżnicką. Od tego czasu przez 259 lat Karżniczka należała do rodu Puttkamerów.

Georg Lorenz von Puttkamer ożenił się z Anną Dorothą von Puttkamer. Po jego śmierci w 1714 roku majątku Karżniczka i Bięcino odziedziczył ich syn - Bogislav Urlich von Puttkamer (1690-1740). Jego żoną była Clara Connstantina von Wobeser (1719-1779). Mieli oni dwóch synów - Georga Henninga von Puttkamer (1727-1814) i Friedricha Bogislava von Puttkamer (1732-1806). W wyniku losowania dobra przypadły młodszemu synowi - Friedrichowi, który sprzedał je w 1769 roku swojemu starszemu bratu. Georg był właścicielem Karżniczki, Bięcina i Trzebielina. W 1802 roku wybudował nowy dom mieszkalny w Karżniczce. Wskutek rozliczenia spadkowego ze swoimi dwoma braćmi w 1816 roku drugi syn Georga Henninga, Wilhelm Friedrich Eduard (1782-1858) odziedziczył Karżniczkę i Bięcino. W 1816 roku ożenił się z Friederike Wilhelmine Luise von Thulemeier i osiadł w Karżniczce. Znacznie rozbudował bryłę pałacu.

Od 1858 roku majątek należał do najmłodszego syna Wilhelma - Anselma (1833-1875), który zmarł w 1875 roku nie pozostawiając męskich potomków. W związku z tym dobra przeszły na jego starszego brata Henninga (1826-1907). Kolejnym dziedzicem majątku był syn Henninga Urlich Henning Gustav. W 1893 roku ożenił się ze swoją kuzynką Anną Marią von Puttkamer, spadkobierczynią dóbr puttkamerowskich w Pęzinie koło Stargardu Szczecińskiego. Za jego czasów pałac w Karżniczce otrzymał swój ostateczny kształt. Jedyny syn Ulricha i Anny Marii Bogislav Henning Jesko von Puttkamer (1902-1930) nauczył się leśnictwa w Lipsku i później stał się największym właścicielem ziemskim wśród Puttkamerów.

Pałac znajdujący się w Karżniczce został wybudowany w XIX w. jako zamek wodny na wysepce otoczonej fosą. Główny korpus pałacu wzniesiono w latach 1800-1882. Boczne skrzydła dobudowano kilkanaście lat później. W części północno-wschodniej w narożniku znajduje się ośmiokątna wieża widokowa z zegarem. Pałac wymurowano z cegły na wysokim kamiennym cokole jako budynek dwukondygnacyjny. Do czasów współczesnych we wnętrzu pałacu zachował się częściowo oryginalny wystrój, m.in. stolarka okienna, drzwiowa, drewniana klatka schodowa, sztukaterie w formie rozet i gzymsów oraz kafle w części kuchennej. Pałac otaczał piękny park w stylu angielskim, który został założony na początku XX w. przez Ulricha von Puttkamera.

Po drugiej wojnie światowej pałac przybierał różne funkcje:

• Od 1951 roku mieścił się w nim ośrodek wypoczynkowy
• W latach 1963-1982 siedzibę miała w nim Zasadnicza Szkoła Rolnicza z internatem
• W latach 1982-1990 przejął go Ośrodek Szkolenia Kursowego

W latach 90. właścicielem pałacu została gmina Damnica. Następnie sprzedała go w prywatne ręce. Obiekt przechodził od jednego właściciela do drugiego. Każdy z kolejnych właścicieli rozkradał wewnętrzne wyposażenie pałacu: znikały zabytkowe meble, żyrandole i boazeria, a także zdobione, żeliwne grzejniki, które trafiły na złom! Ostatecznie właścicielem zostaje spółka Nex-Bud z Orla. Przynosi to nowe nadzieje, na odrestaurowanie budynku i przywrócenia go do dawnej świetności. Rozpoczynają się nawet prace konserwatorskie.

W nocy z dnia 3 na 4 listopada 2009 roku pałac doszczętnie spłonął. Z początku właściciel uważał, że był to nieszczęśliwy wypadek. Napisał wniosek do Ministra kultury o wykreślenie pałacu z rejestru zabytku. Minister nie wyraził na to zgody.
W 2010 roku Prokuratura Rejonowa w Słupsku wystosowała zarzut podpalenia zabytkowego pałacu w Karżniczce przeciwko Bogdanowi Ch. Był to pracownik firmy Nex-Bud, który pełnił funkcję opiekuna budynku. Po pewnym czasie przyznał się do winy. Dobrowolnie poddał się karze. Otrzymał półtora roku kary więziennej, w zawieszeniu na cztery lata oraz tysiąc złotych grzywny i dwadzieścia tysięcy złotych, które miało zostać wpłacone na ochronę zabytków.

W 2012 roku doszło do kolejnego pożaru. Tym razem ucierpiała wieża zegarowa. Ponieważ właściciel unikał uporządkowania terenu, zrobili to na własną rękę mieszkańcy Karżniczki. Władze gminy Damnica miały problem ze znalezieniem adresu ówczesnego właściciela. Kiedy udało się wystosować pismo z prośbą o uporządkowanie terenu, nie otrzymano żadnej odpowiedzi.

• Na początku XX w. pałac zdobiły cztery portrety autorstwa Antoine Pesne przedstawiające postaci naturalnej wielkości: Fryderyka Wilhelma I i jego żonę Dorotę oraz ministra kraju von Thulemeyera z małżonką.
• 11 września 1910 roku pałac odwiedziła królowa Prus i cesarzowa niemiecka Augusta Viktoria.
• W 2015 roku najstarszy syn Bogislava von Puttkamera, Eberhard Urlich Bogislav Jesko von Puttkamer oporwadził Panią Katarzynę Bartosiewicz i Lisawetę von Zitzewitz (autorki publikacji o Karżniczce) po ruinach pałacu i przypominał sobie rozlokowanie pomieszczeń, ich wystrój oraz wygląd otoczenia sprzed 1945 roku.

• Pałac w Karżniczce to już ruina. Perła architektury odchodzi do historii na oczach konserwatora., 12-05-2009 r. - LINK
• Pożar pałacu w Karżniczce. Prawdopodobnie było to podpalenie., 05-11-2009 r. - LINK
• Karżniczka koło Słupska: Spłonął zabytkowy pałac., 05-11-2009 r. - LINK
• W Karżniczce spłonął zabytkowy pałac rodziny Puttkamerów., 05-11-2009 r. - LINK
• Pałac w Karżniczce po pożarze. Nikt nie zajmuje się ruinami wodnego zamku., 21-12-2009 r. - LINK
• Powiat słupski: Usłyszał zarzut podpalenia pałacu w Karżniczce., 07-11-2010 r. - LINK
• Sprawca spalenia pałacu w Karżniczce: człowiek się starał, a głupio wyszło., 06-04-2011 r. - LINK
• Powiat słupski: Podda się karze za podpalenie pałacu w Karżniczce., 06-04-2011 r. - LINK
• Minister nie wykreśli spalonego pałacu w Karżniczce z rejestru zabytków., 11-10-2012 r. - LINK
• Co dalej z pałacem w Karżniczce? 27-10-2012 r., - LINK
• Zrujnowany pałac w Karżniczce nadal zabytkiem. Konserwator nie che go wykreślić., 28-10-2012 r. - LINK
• Piękny XVIII-wieczny pałac vs polska rzeczywistość., 08-07-2014 r. - LINK

• Alicja Świetlicka, Elżbieta Wisławska, Słownik Historyczny Miast i Wsi Województwa Słupskiego, Słupsk 1998.
• M. Mazur, H. Soja, Ziemia Słupska - dzieje i kultura: objaśnienia do mapy etnograficzno-historycznej powiatu słupskiego, Słupsk 2003.
• Katarzyna Bartosiewicz, Lisaweta von Zitzewitz, Zamki i ogrody w województwie pomorskim. Karżniczka. Pałac na wodzie k. Słupska, Szczecin 2016.
• Rejestr zabytków nieruchomych, stan na 01-09-2016.
• www.geneanet.org 

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia wykonano 05.10.2014 r., www.zamkilubuskie.pl, Jerzy Dubiel, Cezary Skowroński 2020 r. i 31 stycznia 2021 r. (udostępniono za zgodą autorów).