Pałac w Wielkich Chełmach

Wielkie Chełmy były siedzibą rycerską już w czasach krzyżackich. Później, za czasów zaborów, jako jeden z nielicznych dużych majątków, nie uległ parcelacji. Historia majątku sięga własności rodowych kaszubskiej szlachty Chełmowskich i Lewald - Jezierskich. Przedstawiciele tych rodów pełnili ważne funkcje w polskich sejmikach ziemskich i trybunałach koronnych.

W 1848 roku majątek w Wielkich Chełmach i pobliskim Leśnie z powodu braku potomków przeszedł w ręce starego kaszubskiego rodu Sikorskich pochodzących z Sikorzyna. Do właściciela Wielkich Chełmów należało także Płęsno, Asmus, Młynek, później Antoniewo. Wówczas w miejsce drewnianego dworu stanął murowany.

Dawna siedziba rodu Sikorskich obecny kształt zyskała w połowie XIX w. i taki też wiek jej początkowo przypisywano. Okazało się jednak, że budynek jest znacznie starszy. Prawdopodobnie jego pierwszy zarys powstał między XVI a XVIII w., jednak trudno jest to precyzyjnie określić, ponieważ z tamtego okresu zachowały się jedynie piwnice o sklepieniach krzyżowych. Sikorscy po nabyciu tych dóbr prawdopodobnie wyburzyli te elementy obiektu, które nie pasowały do nowej, neogotyckiej koncepcji przebudowy pałacu.

Obecny pałac powstał w latach 1852-53 jako parterowy budynek zwieńczony wieżyczkami. Rozbudowano go na początku XX w. podnosząc piętro. Późniejsze zmiany dotyczyły przebudowy wnętrz. Pałac otoczony był pięknym parkiem, oczkiem w głowie jego ówczesnej właścicielki, którego fragmenty zachowały się do dziś. Kilkanaście spośród znajdujących się tam drzew to pomniki przyrody.

Najlepsze lata majątek zawdzięcza Stanisławowi Sikorskiemu, który wierzył w pracę u podstaw w celu odrodzenia państwa polskiego. Jego syn Jan opisuje w swoich wspomnieniach postać ojca jako wyjątkowo pracowitego człowieka. Pomnażał swój majątek inwestował i pomagał innym kaszubskim ziemianom oraz gburom, aby mogli zyskać pozycję i wpływać na odradzające się polskie społeczeństwo. Duży wpływ na jego przekonania miała żona - Anna z Łyskowskich. Aktywistka i ogromna Polska patriotka, założycielka Towarzystwa Polskich Ziemianek Pomorza. Zależało jej też na krzewieniu kultury kaszubskiej w tym celu utrzymywała serdeczne kontakty z Teodorą Gulgowską z Wdzydz i napisała baśnie kaszubskie.

Majątek Sikorskich był prowadzony w sposób nowatorski i postępowy. Największe dochody właściciele majątku uzyskiwali z produkcji roślinnej, rolnictwa, hodowli, gospodarki leśnej, dzierżawy i cegielni. W majątku stosowano do zbioru zbóż żniwiarki, a do omłotów młockarnie parowe. Chełmy posiadały przed I wojną światową traktor i lokomobile używane jako siła pociągowa do ciężkich pługów i kultywatorów. Sam pałac był salonem polskiej inteligencji, gościł m.in. prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Wojciechowskiego, bywali tam profesor Kazimierz Nitsch, kompozytor Feliks Nowowiejski oraz generał Józef Haller i Roman Dmowski. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Stanisław Sikorski został pierwszym polskim starostą powiatu chojnickiego. Zmarł w 1929 roku. Grobowiec rodziny Sikorskich znajduje się w Brusach.

W czasie II wojny światowej Wielkie Chełmy zajął sztab SS i Jagdkomando. Natomiast Annie Sikorskiej udało się zbiec do Wielkopolski potem do Warszawy dzięki czemu przeżyła. Niemcy polskich ziemian i inteligencję z Pomorza wywozili i mordowali w pobliskich lasach.

Po wojnie pałac został upaństwowiony i dostosowany do potrzeb mieszkaniowych, a potem przerobiono go na szkołę, która mieści się tutaj do dziś. W ostatnich latach trwały tutaj prace archeologiczne, ponadto oczyszczono stawy i odrestaurowano park.

Tekst: Mirka Siergiej, Insta Kaszubka

Zdjęcia:

• Mirka Siergiej, 2023
• Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2022

Źródła:

• Ziemianin bez kompleksów - wspomnienia, Jan Sikorski
• Z południa Kaszub, Jan Borzyszkowski
• Pomerania, miesięcznik Zrzeszenia Kaszubsko Pomorskiego