Dwory i Pałace Mazowsza

Obiekty rezydencjalne w województwie mazowieckim w podziale zabytków zagrożonych tworzą najliczniejszą grupę (40; 8,2%). Ze względu na liczbę zagrożonych zabytków w kolejności występują założenia zieleni (35; 3,68%) oraz obiekty folwarczne (24; 6,42%), których odsetek jest wysoki. Z zamków, których zasób obejmuje tylko 14 obiektów, zagrożony jest 1 (7,1%), co przekłada się na wysoki udział procentowy w zasobie zabytków o tej funkcji w województwie.

Rozmieszczenie zabytków zagrożonych jest nierównomierne. Najwięcej zabytków rezydencjonalnych odnotowano w powiecie ciechanowskim (8; 29,63% zasobu), założeń zieleni zaś w powiecie mławskim (17; 56,67%). Po 4 obiekty folwarczne odnotowano w powiatach grójeckim (16%), radomskim (40%) oraz Warszawie (17,39%). Po 4 obiekty mieszkalne odnotowano w powiatach piaseczyńskim (5,88%) i Radomiu (2,82%).

Lokalizacja zagrożonych obiektów rezydencjonalnych wynika z historycznego rozmieszczenia siedzib drobnej szlachty na Mazowszu w rejonach, gdzie gleby były najlepsze. Do grupy zagrożonych obiektów rezydencjonalnych należą przede wszystkim dwory i pałace, często z nieuregulowanym stanem prawnym, znajdujące się w małych miejscowościach. Zagrożone obiekty zieleni to najczęściej parki towarzyszące obiektom rezydencjonalnym lub jedyne pozostałości po zespołach dworsko-parkowych. Trzecią grupę stanowią obiekty folwarczne wchodzące w skład zespołów dawnych majątków ziemskich.

Pozostałe obiekty z grupy zagrożonych wchodzą w skład zespołów dworskich i pałacowych, są to 3 obiekty w zespole zamkowym (zamek, park i wozownia) w Szreńsku (pow. Mławski); 5 obiektów łącznie z pałacem w Błędowie (pow. grójecki) i 4 budynki w zespole dworskim w Kuszlewie (pow. łosicki).

Fragmenty tekstu pochodzą z Raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych w województwie mazowieckim. Zabytki wpisane do rejestru zabytków (księgi rejestru A i C), wyd. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Michał Sekuła, Warszawa 2017.