Dwór w Salinie

Salino to wieś, która zaliczana jest do najdawniejszych osad kasztelanii białogardzkiej, późniejszej Ziemi Lęborskiej. Po raz pierwszy wymieniane jest już w XII wieku, kiedy na wyspie Jeziora Salińskiego znajdował się gród należący do kasztelanii białogradzkiej. Wieś była też wymieniana w dokumencie z 1268 roku. Dobra został wtedy nadane przez przez ksiecia pomorskiego Warcisława II cystersom z klasztoru w Buku. Salino posiadało wtedy słowiańską nazwę Sawulino. W dokumencie tym wymieniono też Michała, prepozyta Salina, który stanął jako świadek w sprawie sądowej wytoczonej przez księcia gdańskiego Warcisława II. Późniejsze nazwy brzmiały Zawolin lub Sawelin (1379), Zawoliniec (1583), Sawulina, Smulino (1648), Saulin (1652) i Saulino. W 1344 roku Wielki Mistrz zakonu krzyżackiego Ludolph König darował Salino jako wyposażenie szpitala Świętego Ducha w Gdańsku. Jednak w 1378 roku szpital pozbawiono dochodów, zachowując jedynie probostwo, w zamian za dochody z ław mięsnych w Gdańsku. W 1379 roku wieś zostaje wydzierżawiona na prawie chełmińskim Wojciechowi Czerepowi (Jerep). W 1384 roku kolejny Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Konrad Zölcner uchylił prawo lokacji na rzecz kościoła św. Ducha. W 1468 roku wieś znalazła się w rękach Poszkowskiego z Wódki (Witków), ale już w 1493 roku z nadania księcia pomorskiego Bogusława X stała się własnością Wawrzyńca Krokowskiego. Po jego śmierci w 1507 roku Salino przypadło jego synom - Janowi i Jerzemu.

Wawrzyniec Krokowski w 1494 roku bezprawnie przejął patronat nad kościołem w Salinie. W 1528 roku Krokowscy zamienili kościół w Salinie na zbór ewangelicki, a poddanym siłą narzucili protestantyzm. Spór o jego zwrot trwał długo. Sprawa zakończyła się w sądzie, który nakazał zwrócić wsi szpital Świętego Ducha w Gdańsku pod groźbą klątwy. Krokowscy pomimo to zlekceważyli wyrok. Nie pomgły również napomnienia rektora uniwersytetu w Wittenberdze. W okolicznych wsiach ogłoszono ich ekskomunikę, odprawiano egzorcyzmy oraz wypędzanie szatana z zamku w Krokowej. Jeden z potomków Krokowskich najprawdopodobniej przegrał posiadłość w karty. Nowym właścicielem w 1658 roku został Bnin (Boain) Solicki. Nabył on Salino oraz pobliską Wódkę (Witków) w drodze zastawu.

W XVI i XVII wieku wieś należała do rodu von Chinow. W 1704 roku Salino, za zarobione pieniądze na wojnie, kupił Johan Ernest von Rexin, generał lejtnant wojsk koronnych (1696 – 1768), z woli Króla Augusta II, Starosta Malborski. Salino do 1756 roku należało do syna Ernesta - Michała Ernesta von Rexin, który utworzył majorat ze swoich dóbr: Gniewino, Świechowo, Wódka, nie włączając Salina, które w 1748 roku zostało wydzierżawione rodzinie Lipińskich. Tak wynika z tekstu dokumentu, podpisanego 17 sierpnia 1756 roku przez Fryderyka Wielkiego. W 1762 roku dobra salińskie weszły już w skład wyżej wspomnianego majoratu i należały do Franciszka Ludwika von Rexin. Po nim dobra odziedziczył jego syn - Karol Ludwik von Rexin, pułkownik-porucznik wojsk polskich, właściciel majatków w Chynowie i Żelaźnie. Kolejnym właścicielem od 1829 roku był August Krzysztof von Rexin, oficer armii pruskiej, kawaler krzyża żelaznego I klasy. W 1844 roku doszło do połączenia dwóch majątków: Wódka-Gniewino. Całość należała do Rzeczywistego Tajnego Radcy Johana Fryderyka Karola Aleksandra von Rexin. Prawdopodobnie rezydował on w Wódce, a Salino przeznaczył na resztówkę, w którym dożywotnie żyli starsi i zubożali członkowie jego rodziny. Około 1890 roku na przyległym do majątku cmentarzu wybudowano rodzinną kaplicę Rexinów.

W 1911 roku majątki Salino i Wódka zostały sprzedans rodzinie von Krauze i były w ich posiadaniu do 1945 roku.

Dwór znajdujący się w Salinie ma konstrukcję ryglową. Pokryty jest z mansardowym dachem, z trzciną/słomą. Pochodzi z XVII wieku (niektóre źródła wskazują na 1758 rok) i został wzniesiony przez ówczesnych właścicieli – ród von Rexin. Dwór był własnością rodziny do I wojny światowej. Służył on wtedy jako resztówka, czyli dom pogodnej starości dla najstarszych członków rodu. Herby rodów von Rexin i von Krauze (właściciele wsi do 1945 roku) umieszczone były w sieni dworu. Obecnie znajdują się w miejscowym kościele.

Dokonana w XX wieku ostatnia rozbudowa budynku całkowicie zniekształciła oryginalny plan dworku z charakterystycznymi alkierzami narożnymi, które były typowe dla staropolskich dworków. Niegdyś był on nazywany Szwedzkim Zameczkiem. Być może było to związane z faktem, że jeden z członków rodu von Rexin służył na szwedzkim dworze.

Po II wojnie światowej dwór wszedł w skład PGR-u. Groziła mu całkowita likwidacja. Okoliczna ludność dewastowała obiekt m. in. wykorzystywali rozkradzione części budynku na opał lub kradli cegły. Dzięki zabiegom wojewódzkiego konserwatora zabytków w Gdańsku Panu Br. Mieszkiewskiemu dworek został całkowicie odrestaurowany i oddany harcerzom na stanicę wodną. Później obiekt przejęły Gdańskie Zakłady Radiowe T-18, które wykorzystywały obiekt w okresie letnim na kolonie dla dzieci pracowników.

Późniejszym właścicielem była firma „Technirol" w latach 1972 – 1975 (według projektu architekta Kazimierza Jarosza). Podniesiono wtedy dach dworku, ponieważ pierwotnie poddasze nie miało pokoi mieszkalnych, dobudowano również kuchnię. Po pożarze, który miał miejsce w 1987 roku, dwór został na nowo odbudowany i od 1994 – 2000 roku był własnością firmy „Hydromex". Od 2004 roku dwór jest własnością prywatną. Później służył za ośrodek wypoczynkowy oraz dom pracy twórczej. W 1987 dwór częściowo spłonął, ale został starannie odnowiony. W 2004 roku nabyła go osoba prywatna i utworzyła w nim gospodarstwo agroturystyczne.

Dwór alkierzowy w Salinie jest dworem polskim chociaż tereny na których został zbudowany należały do Polski tylko przez 27 lat (od 1630 do 1657).

Dworowi towarzyszy legenda o Białej Damie. W wietrzne wieczory wyłania się ona w stroju ślubnym z jeziora i przychodzi do dworu, nawołując babcię, aby błagać o jej przebaczenie. Jedna z córek Rexina zakochała się w junkrze pruskim. Babcia broniąca polskości rodu nie udzieliła błogosławieństwa młodym i rzuciła klątwę. Kulig weselny wraz z parą młodych pochłonęła toń jeziora. Interesujące jest, że w zapiskach historycznych dotyczących Salina, istnieje wzmianka o kuligu, który utopił się w jeziorze Salińskim, a przy brzegu wyspy położonej na jeziorze znaleziono fragmenty płóz od sań.

• Mamuszka F., Lasy, woda i . . . Historia w dawnej kasztelanii białogradzkiej [w:] Kaszëbë, nr 4, Gdańsk 1958.
• Echo Krajoznawców i Turystów, nr 3, Gdańsk 1958.
• Jantarowe Szlaki, nr 5-6, Gdańsk 1963.
• Bartkiewicz A., Walendziak T., Piechotą szlakiem Salinki [w:] Jantarowe Szlaki, nr 3, Gdańsk 1997.
• Pierzynowska G., Dwory, parki i folwarki Kociewia i Kaszub, Tczew 1998.
• Urlich Dorow, Zapomniana przeszłość. Upadek pomorskich majątków rolnych na przykładzie powiatu lęborskiego, Gdańsk 2010.
• Rejestr zabytków nieruchomych – stan na 02.03.2016.
• Część materiałów została udostępniona dzięki uprzejmości obecnego właściciela.
• www.salino.pl 

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: wizytacja terenowa, 31.05.2015 r.