Pałac w Gołębiewku

W drugiej połowie XVI wieku Gołębiewko (niem. Kl. Golmkau) jest wymienione jako dobra szlacheckie należące do J. Tratz. W 1570 r. wieś stanowiła własność Straszyńskich. Właścicielem dóbr w 1736 r. był Jan Lewald Jezierski. Jego syn, Michał w 1774 r. odziedziczył majątek. W 1783 r. jako kolejny właściciel wymieniany jest Ludwig Friedrich Gustaw Lindemann. W 1816 r. dobra przeszły na Annę Katarzynę Karolinę von Wittke z. d. Lindemann.

W 1862 r. właścicielem Gołębiewka był Wiecki. W 1891 r. majątek należy do Eugena Steffensa. W 1903 r. dobra są własnością Arthura Litten. W 1927 roku dobra nabył hrabia Maciej Mielżyński, który opuścił Gołębiewko 1 września 1939 roku.

Na początku II wojny światowej majątek zajęli Niemcy i utworzyli w nim obóz dla niemieckiej młodzieży, który istniał do 1944 roku. Po wkroczeniu armii radzieckiej, w pałacu urzędował rosyjski komisarz. W 1946 roku w Gołębiewku założono rolniczą spółdzielnię produkcyjną, a budynek pałacu przekształcono w mieszkania pracownicze i biura. Obecnie zaniedbany obiekt z odpadającym tynkiem, nadal pełni funkcje mieszkaniowe.

Pałac znajdujący się w Gołębiewku został wzniesiony w 3 ćw. XIX w. na miejscu starszej budowli. Prawdopodobnie zbudowała go rodzina Steffens. Parterowa rezydencja została wzniesiona na niewielkim wzniesieniu, na planie prostokąta i nakryto ją czterospadowym dachem. W osi elewacji frontowej usytuowano trójosiowy, piętrowy ryzalit wejściowy, zwieńczony trójkątnym szczytem, poprzedzony schodami. Natomiast w osi elewacji tylnej umieszczono jednoosiowy ryzalit z wejściem również poprzedzonym schodami. Na końcu lewego boku znajduje się dwuosiowy ryzalit, również zwieńczony trójkątnym szczytem z okulusem. Wszystkie ryzality ozdobiono pilastrami. Całość była otoczona nieistniejącym dziś parkiem krajobrazowym.

Maciej Mielżyński był synem Karola Ignacego Mielżyńskiego, ziemianina z Chobienic w powiecie wolsztyńskim, w Wielkopolsce. Matka Emilia pochodziła z rodu hrabiów Bnińskich. Młodszym bratem Macieja był Ignacy Mielżyński. Jego rodzina należała do najbogatszych w Wielkopolsce. Wiele zrobiła dla kultury i sztuki, wspierała polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Ale dwaj synowie Karola - Ignacy i Maciej, związani byli z okropnymi skandalami, o których plotkowano całymi latami. Ignacy w ciągu kilku dni przehulał kompletnie posag swojej siostry, grając w karty w poznańskim „Bazarze”. Posagiem miał on zarządzać do jej wyjścia za mąż siostry. Była to ogromna suma 250 tysięcy marek. Ojciec wydziedziczył go za to i wyrzucił z domu. Gospodarką musiał zająć się Maciej. Ten syn zrobił jeszcze gorszą rzecz . . .

Maciej był działaczem narodowym w Wielkopolsce i na Śląsku, posłem do parlamentu niemieckiego oraz zdolnym malarzem. Stanął na czele III powstania śląskiego w 1921 roku. Napisał „Wspomnienia i przyczynki do historii II powstania górnośląskiego” (1931).

Maciej był mężem Felicji z Potockich z Potoka herbu Pilawa. Była córką hrabiego Bolesława Eulogiusza Potockiego herbu Pilawa i Józefy Potockiej, siostrą Józefa Potockiego i Bolesława Potockiego herbu Pilawa juniora i przyrodnią siostrą Heleny Marii Miączyńskiej. Wraz z mężem mieszkała w majątku swoich rodziców w Dakowach Mokrych. Istniał tam dwór, który został wybudowany w 1880 r. dla Bolesława Potockiego z Będlewa.
Zanim doszło do małżeństwa Maciej odbywała praktyki rolnicze u swojego przyszłego teścia. Było to praktyką stosowaną w rodach ziemiańskich. Aby otrzymać dobra, należało najpierw nauczyć się gospodarować. W czasie praktyki Maciej zakochał się w Felicji, lecz jej ojciec nie zgodził się na małżeństwo. Zakochany Maciej próbował popełnić samobójstwo. Wtedy Felicja z litości zgodziła się wyjść za niego za mąż. Niestety ich małżeństwo nie było szczęśliwe. Mimo to posiadali oni liczne potomstwo.

Dnia 21 grudnia 1913 r. w Dakowach Mokrych Maciej Mielżyński zastrzelił swoją żonę Felicję z Potockich (córkę hr. Bolesława Eligiusza Potockiego z Będlewa i Józefy z Mycielskich) oraz jej siostrzeńca i kochanka – hr. Alfreda Miączyńskiego (syna Władysława Miączyńskiego i Heleny z Potockich – siostry przyrodniej Felicji). Felicja zdradzała swojego męża już od 1902 r. Żyli oni osobno. Potem stosunki się poprawiły, zdawało się naw et, że wszystko wróci znowu na najlepsze tory.

Zabójstwo Felicji jest w różnych źródłach, różnie opisywane.

Jedno z nich mówi, iż w dniu zabójstwa hr. Mielżyński dowiedział się znowu na pewno, że między jego żoną a gościem ich, kuzynem, panuje stosunek zbyt zażyły. Kiedy w nocy usłyszał szmery podejrzane, wziął strzelbę, nabił obie lufy i wyszedł, ażeby zbadać przyczynę. Zobaczył wtedy mężczyznę, wymykającego się z sypialni żony. Strzelił dwa razy, nie panując nad sobą.

Inne źródło podaje, iż Mielżyński podejrzewając swoją żonę i jej kuzyna o romans, zgasił światło w całym domu, wziął strzelbę i zakradł się do pokoju żony, w którym zastał Adolfa. Zabił ich oboje. Panna do towarzystwa Felicji (Anna Koczorowska) zeznała, że tej nocy Adolf Miączyński, kompletnie pijany, pojawił się w pokoju ciotki, żeby jak zwykle poprosić ją o pieniądze. Felicja odmówiła, Adolf próbował ją namówić. Wtedy zgasło światło, wszyscy czekali na dalszy bieg wypadków, aż w drzwiach stanął pan domu, wymierzył ze strzelby i wypalił. Maciej Mielżyński bronił się przed sądem, mówiąc o splamionym honorze zdradzanego męża.

Jeszcze inaczej historia została opisana na łamach gazety Kurier Poznański:

„Dzień wcześniej, w piątek po południu wrócił z Berlina samochodem Mielżyński, po czym położył się spać i wstał dopiero ok. godziny 21. Również w godzinach popołudniowych samochodem hrabiny przyjechał z Będlewa hrabia Miączyński. Po późnej kolacji towarzystwo bawiło się do trzeciej w nocy, kiedy to pan domu pożegnał się i udał się na spoczynek do pokoju położonego na piętrze. Również na hrabiego Miączyńskiego czekał już samochód, jednak ten wrócił podobno do pałacu i udał się do sypialni hrabiny. Panna Koczorowska znajdować się miała w pokoju obok. Mielżyński, nie słysząc odjeżdżającego samochodu, wziął strzelbę i rewolwer i zszedł na dół, chwilę stał pod drzwiami sypialni żony, po czym wtargnął do jej pokoju i strzelił. Informator twierdził, że hrabina zbroczona krwią zdołała się jeszcze przeczołgać w stronę drzwi, po czym
skonała. Następnie Mielżyński skierował broń w kierunku młodego hrabiego, a ten podobno próbując go powstrzymać, zawołał: „Co wuj czyni?”, jednak Mielżyński strzelił z rewolweru w jego skroń. W KP twierdzono, że pomiędzy rywalami dojść musiało do szarpaniny, ponieważ strzelba była otwarta, a na podłodze leżał cały pocisk. Dopiero wtedy Mielżyński miał dostrzec pannę Koczorowską i zdać sobie sprawę, że skoro była ona obecna w sypialni, nic niestosownego nie mogło się tam wydarzyć”.

W 1914 r. Maciej Mielżyński stanął przed sądem. Stwierdzono, że popełnił on zabójstwo w stanie największego rozdrażnienia i działał w szale. Werdyktem ławy przysięgłych było to zabójstwo w afekcie. Mielżyński został uniewinniony. Upokorzony Mielżyński przeszedł w stan spoczynku. Nie chciał mieszkać w Wielkopolsce. Osiadł nad morzem w majątku Gołębiewko, hodował konie, był rolnikiem. Ożenił się powtórnie z Turczynką. W czasie II wojny światowej z protekcją dawnego kolegi z niemieckiego wojska wyjechał do Wiednia. Gestapo go tam tolerowało, nie wyrządzając mu żadnej krzywdy. Tam też zmarł w 1944 roku i został pochowany.

• Wojciech Szymański, Karta Biała, 1987, www.zabytek.pl
• Tadeusz Wilczewski, Nazwy miejscowości na Kaszubach, Gdańsk 2015.
• www.zamki.rotmanka.com
• Nowości Illustrowane, 1914, nr 1.
• Nowości Illustrowane, 1914, nr 9.
• Norbert Niestolik, Historia obrazu i rodu jego autora, dostęp online.
• Grażyna Kuźnik, Tajemnicze historie: Hrabia Maciej Mielżyński, Wódz III powstania śląskiego był mordercą!, 2011,
• www.katowice.naszemiasto.pl
• Anna Markowska, Proces hr. Macieja Mielżyńskiego na łamach prasy poznańskiej [w:] „Wieki Stare i Nowe” 2020, t. 15 (20), s. 78—93.
• Grażyna Kuźnik, Maciej Ignacy hrabia Mielżyński - powstaniec ze skazą, 2009, www.dziennikzachodni.pl

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2023