Pałac Grąbkowo

Pierwsze wzmianki o Grąbkowie pochodzą z okresu panowania księcia pomorskiego Ericha (Eryk I Pomorski), który wspierał wieś wraz z właścicielami Grumbkowa, Runowa, Żychliny i Roganic. Dokładnie z 1457 r. pochodzi nadanie dla Piotra Grąbkowskiego, który w lenno otrzymał wsie: Grąbkowo, Runowo, Życzlin i Poganice. Żoną Piotra była Elżbieta (Essa) Pirch (Pierzcha) z Kóz (Cose). Wymienione wcześniej osady stanowiły zwarty kompleks ziemski. Dokument lenny księcia Eryka I z 1457 r. był nie tyle nadaniem Grąbkowa e lenne władanie wspomnianych czterech wsi, ale potwierdzeniem lennego przez nich posiadania. Z racji, iż Grąbkowo uznawane jest za osadę gniazdową i wywodzącą są nazwę od imienia założyciela rodu bądź pierwszego / pierwszych posesjonatów, to można przypuszczać, że wieś była najstarszą w posiadaniu rodu. Nikt jednak nie określił daty. Wspomniany wcześniej Piotr Grąbkowski widniał w 1479 r. jako posesjonat wyłącznie Grąbkowa i Życzlina, co potwierdza występujący w tym czasie podział rodu na linie z siedzibami w Grąbkowie i Runowie. 

Póżniej właścicielem był Klaus von Massow, który sprzedał (razem ze swoim bratem) Grąbkowo, Żychlin i czwartą część pól Warcimina w 1529 roku Michaelowi (Michałowi) von Böhn. Według Zygmunta Szultka i Kazimierza Kallaura ta data jest błędna. Listy lenne rodu von Böhn z 1575 r. określają, iż Warcimino miało częściowo należeć do tego rodu. Ale już kolejny list lenny z 1576 r. wymienia również jako właścicieli rody: Pawelec, Plumpe i Stojentin (w sumie do 7-8 posesjonatów). W 1575 r. cztery i pół łanów w Warciminie posiadał również Grzegorz Grąbkowski, który jednak utracił te dobra.

Piotr Grąbkowski miał trzech potomków: Marcina, Mikołaja i Kaspra. Pierwszy z nim zmarł bezpotomnie w 1523 r. Jednak prawdopodobnie wcześniej odziedziczył on Runowo oraz nadziały w Grąbkowie i Żychlinie. Bracia Kasper i Mikołaj posiadali Grąbkowo, Poganice i Mikorowo. Jako posesjonaci tych wsi byli wymieniani w 1523 r. Grąbkowo oraz część dóbr ziemskich w Mikorowie i Poganicach były siedzibą Mikołaja. Był on żonaty z Małgorzatą Roggenpahn z Żarkowa. Zmarł przed 1554 r. Małżeństwo doczekało się dwóch córek: Anny i Małgorzaty oraz syna: Jana. Z kolei Kasper poślubił Annę Czarnowską z Objazdy. Doczekali się syna Grzegorza. 

Majątek ziemski po Mikołaju Grąbkowskim przypadł jego bratankowi Grzegorzowi. Kasper i Grzegorz Grąbkowscy zdołali powiększych swój majątek ziemski. Według listu lennego księcia Barnima IX z 1554 r., w połowie XVI w. ród Grąbkowskich posiadał całe, składające się z dwóch części, Grąbkowo, Runowo, Poganice, Żychlin, cztery i pół łanów w Warciminie, czwartą część Mikorowa oraz prawdopodobnie pół wsi Kozy. Stan ten zachował się do 1575 r. 

W 1575 r. książę Jan Fryderyk potwierdził rodowi von Böhn Warcimino, Żychlin i Grąbkowo. Pewnym jest, że w 1590 r. Grąbkowo posiadał od wielu lat Bartłomiej von Böhn. 

W 1679 roku nowym właścicielem majątku został Joachim Ernst von Grumbkow. W 1693 r. właścicielem Grąbkowa został Carl Ernst von Grumbkow. 

Gneomar von Zitzewitz nabył grąbkowskie dobra w 1707 roku. Później przejęli je Böhn i Massow. W 1725/26 rok wybuchł spór pomiędzy Böhnem i Massowem. W jego wyniku Grąbkowo otrzymał Paul Anton von Massow. W 1764 roku nowym nabywcom majątku został Michael Ernst von Böhn. Jego syn Adam odziedziczył po nim Grąbkowo w 1773 roku. W latach 1797 - 1804 właścicielem majątku był major Gebhardt von Blancher. W 1804 roku Grąbkowo odkupił od niego baron Georg Ludwig Fabian von Puttkamer (inne źródła: Jerzy Ludwik Fabian). Następnie Grąbkowo należało do księcia Karola von Isenburg und Budingen-Bierstein (od 1894 do 1897 r.). Od początku XX w. do 1945 r. majątek należał do rodziny Liwonius.

Budowę okazałego pałacu rozpoczęto w 1818 roku. Został on wzniesiony w miejsce wcześniejszego, który mógł pochodzić z XVIII w. Po dawnym pałacu pozostały jedynie fundamenty oraz południowe skrzydło w wieży. Obiekt z XIX w. świadczy o ambicjach Puttkamerów, którzy chcieli wznieść prawdziwie wielkopańską rezydencję. Liczył on aż 50 pokoi, miał gęsto porozmieszczane herby na fasadzie, był okazały i wielki. Stylem nawiązuje do późnobarokowych rezydencji powstających w owym czasie w Prusach i Wielkopolsce.

Pałac został założony na planie wydłużonego prostokąta z fasadą skierowaną na wschód. Z rozległego dziedzińca do pałacu prowadzą schody. Z dawnego wyposażenia zachował się kominek z kartuszem herbowym, reprezentacyjne schody z rzeźbioną ażurową balustradą, drewniane panele zdobiące ściany, dekoracja stiukowa w formie kwiatów i ozdobne plafony oraz kuchenne meble zabudowujące wnękę. Na parterze znajdowały się niegdyś trzy okazałe sale balowe. Natomiast w oranżerii ściany wyłożone były fragmentami rafy koralowej. Na placu przed pałacem znajduje się miejsce po dawnej fontannie, a poniżej zabudowań duży staw. W pobliżu pałacu mieściła się XVIII-wieczna kuźnia. Pałac otacza park z końca XIX wieku.

Obecnie w pałacu znajduje się hotel i restauracja, organizowane są w nim również wesela i inne imprezy okolicznościowe.

• Artykuł, Grąbkowo. Nowe życie starego pałacu, 28-05-2012 r. - LINK

• Karl-Heinz Pagel: Der Landkreis Stolp in Pommern. Lübeck 1989, S. 557–560, tłum. Nina Herzberg.
• Alicja Świetlicka, Elżbieta Wisławska, Słownik Historyczny Miast i Wsi Województwa Słupskiego, Słupsk 1998.
• M. Mazur, H. Soja, Ziemia Słupska - dzieje i kultura: objaśnienia do mapy etnograficzno-historycznej powiatu słupskiego, Słupsk 2003.
• Rejestr zabytków nieruchomych, stan na 01-09-2016.
• Zygmunt Szultka, Kazimierz Kallaur, Ród Grąbek - Grąbkowski - von Grumbkow XIII-XVIII wiek. Kaszubscy antenaci pruskich ministrów i generałów, Słupsk 2022.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcie: Jerzy Dubiel (udostępiono za zgodą autora).