Pałac w Klecewie

Klecewo (niem. Klötzen) położone jest nad jeziorem Kucki (określanym też jako klecewskie). W XIII w. tereny te zamieszkiwane były przez Prusów, a osada tu istniejąca nazywała się Alczenow (lub Alczenowr, z polskiego - Olszynowa). Później dobra zostały podzielone na dwie części. Jedna z nich weszła w skład Czarnego Dolnego, a drugą nazwano Dumle (od pruskiego słowa dumis – dym). W 1289 r. Dumele otrzymał Prus Klec II młodszy oraz jego rodzice, z nadania biskupa pomezańskiego Henryka. Wieś przybrała wówczas nazwę Klec, a później Kleczew.

Przyjmuje się, iż kolejnym dziedzicem był Szymon I, uchodzący za syna Klecy. Synem bądź raczej bratankiem Szymona I był Szymon II Klec, który osiadł na ziemi chełmińskiej. Drugi syn, który jest nieznany z imienia, pozostał w Klecewie i był ojcem znanego ze źródeł Szymona III. Był on wzmiankowany w 1378 r. wśród pomezańskich lenników przy okazji poboru przez biskupa tzw. opłaty wartowej na cele obronne. Szymon zmarł przed 1399 r. Klecewo otrzymała wdowa po nim wraz z dziećmi, wśród których wymieniany jest Mikołaj. Określenie Szymona mianem „Herr” wskazuje na to, że został on pasowany na rycerza. W latach 1400-1403 na Klecewie wymieniany jest tylko Mikołaj, który w 1400 r. otrzymał od Zakonu Krzyżackiego m. in. 6 grzywien. Kolejnym synem Szymona, bratem Mikołaja, był Engelhard Cletz.

W 1499 r. właścicielem Klecewa był Adam z Dąbrówki (z ziemi chełmińskiej). W 1505 r. Kaspar z Klecewa otrzymuje nowy przywilej, a w 1538 r. Hand Stift z Klecewa otrzymał pozwolenie na wolny połów ryb w jeziorze Kucki. W wieku XVI właścicielami wsi byli: Barcz Milewski i Jan Wierzbowski. Od XVII wieku dobra ziemskie oraz wieś wraz z folwarkiem przechodzą w ręce niemieckie.

Jako kolejnych właścicieli wymienia się ród Gruszczyńskich herbu Poraj. Przybyli tu z Gruszczyc na ziemi sieradzkiej. W 1809 r. dyrektor Towarzystwa Kredytowego w Prusach Zachodnich Antoni Gruszczyński (1759-1817) otrzymał tytuł baronowski z przydomkiem Rosenberg. Poślubił on Amalie Louise Eleonore Gruszczyńską.

Ostatnim właścicielem Klecewa był Franz Adalbert Karl Arnold von Rosenberg (1897-1978), który mieszkał w Klecewie wraz z małżonką Orianą von Rosenberg z domu hrabiną Bismarck-Bohlen (1915-2002).

Pierwszy pałac w Klecewie powstał w XVIII w. Zburzono go jednak w 1870 r. i na jego miejscu wzniesiono nową, renesansową rezydencję w manierze francuskiej. Pałac jest ceglany, murowany, postawiony na rzucie prostokątnym, z portykiem trójarkadowym. Po obu bokach posiada ryzality i spiczaste wieże. Elewacje są bogato zdobione m. in. herbami wykutymi w kamieniu.

Zachowały się zabudowania dworskie (kuźnia, budynek mieszkalny, wozownia, stajnia), które pochodzą z wieków XVIII, XIX i XX. Po drugiej stronie jeziora stoi na postumencie figura zbrojnej kobiety zaopatrzonej w tarczę z wizerunkiem mitycznej meduzy. Jest to Minerwa (Atena). Był to częsty motyw zdobniczy wykorzystywany przez arystokrację. Fascynacje antycznym Rzymem są widoczne również na murach pałacu. Każda ze ścian zewnętrznych ozdobiona jest wizerunkami orła pokonującego węża, rzymskim symbolem walki dobra i siły ze złem. Z figurą Minerwy mieszkańcy wsi wiążą legendę o córce ostatniego właściciela majątku – Alfredzie Rosenberg, która spotykała się potajemnie z parobkiem. Ponoć zaszła ona w ciążę, a gdy ojciec nie zgodził się na ślub z ukochanym popełniła samobójstwo. Druga wersja legendy opowiada o tym, iż Alfreda utonęła w jeziorze podczas zażywania kąpieli w wieku 10 lat. Miała zostać pochowana w grobowcu, który znajduje się na terenie majątku. Nie ma jednak na to potwierdzenia. W okazałym grobowcu spoczął na pewno Arnold von Rosenberg i być może również jego żona Eugenie von Mecklenburg, której herb znajduje się na mauzoleum. Członkowie rodziny Arnolda zostali także pochowani w innym grobowcu, na cmentarzu ewangelickim. Po dawnych grobach pozostały puste miejsca, ale zachowały się okazałe schody.

Według relacji mieszkańców Klecewa, grobowce rodowe miały zostać splądrowane, a zwłoki zbezczeszczone przez „junaków” organizacji Służba Polsce. Utopili oni szczątki zmarłych w pobliskim jeziorze.

Do końca 1945 r. w pałacu działała jednoklasowa szkoła ewangelicka. Później majątek został upaństwowiony i utworzono w nim PGR. W pałacu mieściły się biura pracowników PGR-u, a później ośrodek wczasowy. W latach 1974-1991 PGR podlegał Zakładowi Rolnemu w Trumiejach. Później pałac stał się własnością Gminy Gardeja, która w 1993 r. ogłosiła przetarg na sprzedaż. Nowym właścicielem pałacu został (jak twierdzą niektórzy) spokrewniony z dawnymi właścicielami, Tytus L. Rosenberg, który zapowiedział remont pałacu. Do dziś jego plan nie został zrealizowany.

Nad wejściem do pałacu zachował się herb rodu Gruszczyński von Rosenberg. W czerwonym polu znajduje się srebrna róża ze złotym środkiem i zielonymi listkami.

Nad tarczą widać koronę baronowską, nad którą są trzy hełmy, każdy w koronie baronowskiej: pierwszy klejnot to róża jak w godle, drugi to mitra biskupia, a trzeci - pół orła. Labry powinny być czerwone, podbite złotem. Rycerze trzymają w zewnętrznych rękach miecze, a wewnętrzne ręce opierają na tarczy. Na hełmach znajduje się para skrzydeł orlich.

W różnych źródłach powiela się informacje o tym, iż z klecewskiej linii rodu von Rosenberg pochodzi Arlfred von Rosenberg, jeden z najbardziej wpływowych nazistów, twórca teorii rasistowskich narodowego socjalizmu oraz minister III Rzeszy do spraw okupowanych terytoriów wschodnich. Nie jest to jednak prawdą. Alfred nie był związany z Klecewem, jednak jego bratanica była przez pewien czas partnerką Arnolda von Rosenberg (ostatniego właściciela klecewskiego majątku). Istnieje również podanie mówiące, że Arnold swoje nazwisko przejął po ciotce, która nie miała własnych dzieci. Hrabiowski tytuł miał umożliwić mu zrobienie kariery w Republice Weimarskiej. To kolejna plotka. Był on natomiast wychowywany przez swoje ciotki, siostry ojca – Cecylię Rozalię oraz Lidię Henriettę, ponieważ jego matka zmarła dwa miesiące po porodzie, a ojciec jedenaście lat później.

Pierwszym właścicielem Klecewa z rodu von Rosenbergów był Johann Anton Franz von Rosenberg-Gruszczynski (1759-1817). Ożenił się z Amalie Louise Eleonore von Rosenberg. Majątek odziedziczył ich syn - Anton Heinrich Adalbert von Rosenberg (1790-1849). Anton miał dwie żony. Pierwszą była Franziska Wilhelmine von Schleinitz (1794-1818), która zmarła w wieku 24 lat w Klecewie. Co ciekawe jej matka Friederike Albertine Henriette (1794-1818) również pochodziła z rodu Rosenberg-Gruszczynski. Anton i Franciszka mieli dwójkę dzieci: córkę Wilhelmine Fransikę von Rosenberg (1817- ?) i syna Adalberta Franza Antona von Rosenberg (1818-1880). Drugą żoną Antona była Laura Benigna Humana Hermine von Gentzkow (1801-1866). Mieli ośmioro dzieci: Laura Karolina Adelgunde (1821-1889), Anton Felix Raphael (1822-1898), Franziska Antonie Laura (1826/28-1888), Arnold Julius Anton (1824-1883), Arthur Heinrich Anton (1832-1885), Alfred Ernst Anton (1834-1906), Alexander Emil Anton (1836-1892), Elisabeth Laura Adelheid (1840-1898).

Dziedzicem klecewskiego majątku został Arnold Julius Anton (1824-1883), który ożenił się z Eugenie von Mecklenburg (1834-?)

Turmieje należały do Rosenbergów od 1787 do 1945 r. Znajdował się tam folwark. W 1894 r. jako właścicielkę wymienia się Agnes Charlotte Friederike Wilhelmine von Rosenberg, żonę Adalberta Franza Antona von Rosenberg. Administratorem majątku był Rudolph Diener, który mieszkał w rządcówce.

Czarne Górne należały od 1789 r. do pruskiego szambelana Johanna Antona Franza von Rosenberg. W 1818 r. majątek przeją jego syn, landrat suski i radca ziemski, baron Anton Heinrich Albert von Rosenberg, który swoim imieniem nazwał nowy folwark, położony w lesie na północ od Czarnego Górnego - Antonswalde (obecnie Jeziorki). W 1888 r. Anton zbudował nad jeziorem zamek, który został zburzony w 1932 r. W tym samym roku, jego siostra baronowa Adelheid postawiła tu piękną willę, którą przekazała zakonowi joannitów z Gdańska, w którym była siostrą.

Ostatnim jego właścicielem był asesor baron Antona Georga Heinricha Guido von Rosenberg. W 1932 r. w wyniku problemów finansowych musiał sprzedaż swój majątek Wschodniopruskiej Komisji Osiedleńczej.

Na budynku dworu (leśniczówki) w Jeziorkach znajduje się herb rodziny von Rosenberg.

Według relacji mieszkańców Rosenbergowie byli właścicielami przez krótki czas właścicielami wsi Rozjany, przed 1945 r.

Do Rosenbergów miał również należeć majątek we Wracławku (do 1945 r.).

• Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński. 2007.
• B. Jesionowski, D. Barton, Karta Biała, 1990, www.zabytek.pl
• Gminny program opieki nad zabytkami gminy Gardeja na lata 2020-2023
• http://pilewski.pl
• Grzegorz Białuński, Wiesław Leszek Ząbek, Bernard Klec-Pilewski, Sławomir Klec-Pilewski, Pilewscy. Saga ostatniego rodu wielkich Prusów, Warszawa 2004.
• Dziennik Bałtycki, 1989, nr 151
• Dziennik Bałtycki, 1993, nr 230
• Ernst H. von Michaelis, Kirchspiel Quatzow, Kreis Schlawe in Pommern, Siegen, 1990
• https://www.gardeja.pl
• https://web.archive.org - www.zs.gardeja.ckj.edu.pl
• Joanna Skworz, Karta Biała, 1998, www.zabytek.pl
• Kasper Sipowicz, Kapłan "Rasy Panów" – rzecz o Alfredzie Rosenbergu [w:]
  Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 2011.
• http://kwidzynopedia.pl

Tekst: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Piotr Podlewski, 2021 r. 
• Michał Piotrowski, 2020 r.
• Alexander Duncker, Wiejskie dwory, pałace i rezydencje szlachty pruskiej, wraz z rodziną królewską, rezydencjami letnimi, ogrodami przypałacowymi, artystycznie wykonane, z kolorowymi ilustracjami i tekstem w okresie 1857-1883