Pałac w Choczewie

Choczewo jest starą osadą, która istniała już w czasach książęcych. Świadczy o tym posiadanie prawa polskiego. Zakon Krzyżacki nie nadawał takiego prawa, ale jednocześnie czasami je przywracał. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 26 maja 1348 roku (pod nazwą Choczischow). Z tego roku zachował się przywilej, który głosił, iż  wielki mistrz krzyżacki Heinrich IV Dusemer von Arfberg (Henryk Dusemer) nadał wsie Choczewo i Strzeszewo wiernemu Jesko (Jąskowi), synowi Święca (Świnczy) na prawie magdeburskim. Zobowiązywał go jednocześnie do świadczeń również z tytułu prawa polskiego. Pierwszy znany z imienia właściciel Choczewa wywodził się z jednego z najbardziej znaczących rodów pomorskich - panów ze Świńcza, koło Pruszcza Gdańskiego.

W początkach XV wieku wieś wymieniono między dobrami panów kaszubskich. W kopenhaskich tablicach woskowych mieszkańcy Choczewa występują kilkakrotnie. W 1411 roku Borzysław został zobowiązany do zawarcia ugody. W tym samym roku Jakub został ukarany za wyrządzone szkody, a Jaśko wraz z Mikołajem występują jako świadkowie. Występowanie tego typu imion może wskazywać na to, że Choczewo było cały czas w posiadaniu rodu ze Świńcza. W aktach lęborsko-puckiego sądu rejonowego miejscowość jest często wymieniana jako Kuskow. Z kolei w księgach gruntowych z 1437 roku w przypadku gospodarstwa pańskiego Cotzschow wymienia się także Choczewo. Kolejny dokument pochodzi z 1523 roku i jest nim wykaz powinności wojskowych. Maciej z Choczewa był zobowiązany do konnej służby rycerskiej.  W latach 1500-1742 majątek, który składał się z czterech odrębnych części, należał do rodziny szlacheckiej Jackowskich (von Jatzkow). Patent lenny księcia pomorskiego z 1527 roku potwierdza, iż ród von Jatzkow był w posiadaniu majątku.

Georg Albrecht von Jatzkow w gdańskiej księdze sądowej z 1711 roku figuruje jako właściciel Choczewa, Łętowa, Gniewina, Gniewinka oraz Dąbrówki. Odsprzedał on trzy części Choczewa porucznikowi Georgowi Friedrichowi von Diezelsky (Dzięcielski) w 1744 roku. Jedna części pozostała jednak nadal w posiadaniu rodziny von Fölckersamb, do której należało wtedy Choczewko i Słajkowo. Ród ten osiedlił się na ziemi lęborskiej w I połowie XVIII wieku i należał do szlachty inflanckiej.  W 1786 roku Georg von Dziezelsky wykupił czwartą część Choczewa. Całość pozostała własnością rodu von Diezelsky do 1945 roku. W 1918 roku prawomocnym dziedzicem Choczewa był major Georg von Diezelsky i przeprowadził on wówczas szczegółowy inwentarz swojej posiadłości. Chciał on dokładnie określić warunki dziedziczenia jego majątku, co zrobił za pomocą aktu notarialnego wydanego przez sąd w Lęborku 25 marca 1918 roku. Wspomniany wcześniej inwentarz jest dość obszerny. Jest on w całości wymieniony w książce Pani Ireny Elsner "O przeszłości gminy Choczewo cz. 3".

Ostatnim właścicielem Choczewa był major Georg Robert. Jako antyfaszysta i przeciwnik Hitlera został osadzony w obozie koncentracyjnym, gdzie zginął w 1944 roku. Urnę z jego prochami wysłano do Choczewa. Żona majora zmarła dużo wcześniej (w 1939 roku). Jej ostatnim życzeniem było to, aby została pochowana na wzgórzu naprzeciwko pałacu. Grób ten zachował się do dziś. A opiekę nad nim sprawują uczniowie z choczewskiej szkoły. Syn majora - Ernst Oskar zginął w 1943 roku na froncie wschodnim (miał wówczas 19 lat). Córka Frederike została zamordowana w zakładzie dla psychicznie chorych w Lęborku. Pozostałe córki - Marie Klementine i Vera Elsabeth przeżyły wojnę i zamieszkały w Niemczech. 

Po wojnie majątek wraz z pałacem został przejęty przez państwo polskie i w 1954 roku zagospodarowany na potrzeby szkoły rolniczej. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych została utworzona w pałacu szkoła podstawowa. Obecnie mieści się w nim: Gminna Biblioteka Publiczna, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Zespół Oświaty oraz oddziały I – III Szkoły Podstawowej w Choczewie.

• Marzena Szypulska-Kimilu, Dworki i pałace w gminie Choczewo, Choczewo 2003 / Przedruk fragmentów z Bulietynu Historycznego Lęborskiego Bractwa Historycznego, Listopad 2000.
• Urlich Dorow Zapomniana przeszłość. Upadek pomorskich majątków rolnych na przykładzie powiatu lęborskiego, Pruszcz Gdański 2010.
• Irena Elsner, Dzieje gminy Choczewo do 1945 roku, Amberg 2012.
• Irena Elsner, O przeszłości gminy Choczewo cz. 3, Amberg 2020.
• Rejestr zabytków nieruchomych – stan na 02.03.2016.
• www.choczewo.com.pl 

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia wykonano: 06.06.2015 r.