Pałac w Raduszu

W Raduszu znajduje się pałac murowany z 1836 roku i park z pierwszej połowy XIX wieku.

W 1940 r. w pałacu istniał Landjahrlager (obóz / tabor letni dla młodych rolników). Landhajr była pozaszkolną służbą wychowania miejskiej młodzieży niemieckiej w III Rzeszy, która polegała na przymusowym roku służby wiejskiej. Źródeł koncepcji była ideologia Blut und Bonden, która głosiła przewagę chłopstwa nad mieszczaństwem. Mieszkańcy wsi mieli być ostoją tradycyjnych, niemieckich wartości i przedstawicielami czystej rasy aryjskiej. Ideolodzy NSDAP przechwycili tą teorię. Przyświecały jej też cele gospodarcze. W ówczesnych Niemczech występowało ogromne zapotrzebowanie na wiejską siłę roboczą wskutek masowej ucieczki mieszkańców wsi do miast.

Po przejęciu władzy w 1933 roku naziści zorganizowali tzw. Landhilfe – ochotniczą pracę na wsi. Rok później stała się ona formalnie obowiązkowa jako Landjahr – na mocy pruskiej ustawy z 29 marca 1934 roku do odbycia roku służby wiejskiej zobowiązani byli absolwenci szkół powszechnych obojga płci, mieszkający w ośrodkach miejskich liczących powyżej 25 tys. mieszkańców. Służba zakwalifikowanych osób miała trwać dziewięć miesięcy – od początku kwietnia do końca grudnia.

W obozie istniejącym w pałacu w Raduszu stacjonowały głównie dziewczęta. Miały one zostać zintegrowane ze wspólnotą w obozie oraz z mieszkańcami wsi. Taki sam obóz powstał w pałacu w Barwinie (niem. Barvin).

W opracowaniu niemieckim pt. „Rummelsburg Stadt und Kreis : Heimatkalender 1940” odnaleźć można opis jednego z obozów dla młodych rolników. Przedstawione są tam dwa majątki: omawiany pałac w Raduszu oraz wspomniany wyżej pałac w Barwinie. Nie wiadomo zatem, którego z nich dotyczy poniższy opis:

„Mamy tu wielką salę, gdzie zbieramy się do poważnej nauki i gdzie oferowane są nam posiłki. Jest też sala muzyczna, gdzie rozbrzmiewają jasne pieśni i brzmienie różnych instrumentów. Mamy też czytelnię, gdzie w spokojnych chwilach czerpiemy wiedzę z bogatej biblioteki. Jest również warsztat, gdzie pilny stukot starych krosien bije rytm do brzęczenia maszyny do szycia, gdzie igły dziergają, wyrastają skarpety dla żołnierzy na froncie, a z błyszczącego żelaza lecą wióry twardego drewna, z których powstają miski i talerze, które później na przyjęciu z naszymi rolnikami i osadnikami przynoszą znaczący dochód na rzecz pomocy zimowej.

Mamy też dużą sien, gdzie często spędzamy długie wieczory przy skrzypiącym kominku na dywanie ze splecionych włókien słomy i słuchamy czytania, które przybliża nam poetów z dawnych i współczesnych czasów, lub też sami opowiadamy o doświadczeniach dnia, o pracy i wysiłku w ogrodzie i na polu, o pracy u rolnika, która daje nam wszystkim największą radość”.

• Alicja Świetlicka, Elżbieta Wisławska, Słownik Historyczny Miast i Wsi Województwa Słupskiego, Słupsk 1998.
• www.wikipedia.de
• Otto Hasert, Rummelsburg Stadt und Kreis : Heimatkalender 1940

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: www.zamki.rotmanka.com, autor: Włodzimierz Jacek, Adamski  i Michał Piotrowski, 2020 r. (udostępniono za zgodą autorów).