Dwór w Łętowie

W lęborskich aktach sądowych z lat 1383 i 1414 Łętowo wymienia się cztery razy. Gneomar z Sellensina w 1383 roku. miał pewnemu panu z Łętow za zamordowanie jednego z jego krewnych wypłacić odszkodowanie i przekazać kielich o wartości 10 marek. Sulimir Schultheiβ z Łętowa w 1406 roku było nazwiskiem poręczyciela widniejącym w aktach sądowych. W latach 1411 i 1413 Stefan z Łętowa widnieje w aktach jako oskarżyciel, a za drugim razem jako odbiorca aktu pojednania. W 1437 roku Łętowo wymienia się jako dobra na prawie polskim, ich właściciel opłacił półtorej marki i jednego kolońskiego denara podatku oraz oddawał jeden funt wosku.

Łętowo jest bardzo starym majątkiem. Co najmniej od XVI wieku był własnością szlacheckiej rodziny von Lantow (Lantowski; dokładnie od 1523 do 1711 roku lub inne źródła do 1756 roku, co wiadomo z aktów sądowych miasta). Po nich majątek przejął zwierzchnik Lęborka i Bytowa (Oberhauptmann). W 1746 roku właścicielem Łętowa był Boguslav (Bogusław) Fridrich Breitenbach (również spadkobierca majątku Bożepole Wielkie). Kolejno ziemie przeszły w posiadanie znanej rodziny na Pomorzu - von Rexin. W 1773 roku zmarł Georg Ernst von Rexin, będący właścicielem majątku. W tym samym roku kapitan Albrecht Wilhelm von Krockow poślubił Augustę Ernestine (Ernestynę) von Rexin z Łętowa. Brüggemann wymienia w 1784 roku panią von Krockow jako właścicielkę Łętowa. Jej córka wyszła za mąż za von Pricha i małżeństwo to gospodarzyło w Łętowie w latach 1793-1799. W 1799 roku urodziła się im jeszcze jedna córka (inne źródła wskazują na rok 1794, z kolei do 1799 roku majątek należał do rodu von Pirch). W 1804 roku majątek zakupił od Pirchów za 20 tys. talarów von Diezelsky (Dziczelscy). Prawdopodobnie w tym czasie istniał drewniany dwór, w okół którego założono park z regularnie nasadzonymi drzewami oraz zabudowania folwarczne.

Na 30 sierpnia 1832 roku datowany jest dokument nabycia Łętowa przez deputowanego departamentu rolniczego Karla Wilhelma von Koβa (Koss). Za jego czasów wybudowano nowy dwór oraz nowe budynki gospodarcze. Powiększono również założenie parkowe. Kompozycja parku składała się m. in. na aleję grabową i szpaler grabowy, który stanowił kompozycję widokową. Prowadziła ona do przytulnego kącika nad stawem. W południowo-wschodniej części parku , na skarpie, która fragmentarycznie została obłożona kamieniami, utworzono naturalistyczne zielone wnętrze z alejkami spacerowymi.

Dnia 3 marca 1846 roku dobra odziedziczył syn Karla, Wilhelm Theodor (Teodor) von Koβ. Z kolei jego syn Henning odziedziczył dobra 17 września 1884 roku. Jednak już rok później Henning zmarł. Majątkiem zarządzała wdowa po nim, Julie von Koβ, z domu Bergell. Kolejnym właścicielem Łętowa był Emil Aschendorff, który zakupił majątek 25 marca 1898 roku. W 1902 roku sprzedał on ziemie Spółdzielni Rolniczej z Berlinia, która w wyniku długów w 1906 roku musiała przekazać je Urzędowi Podatkowemu. Od 1906 roku dobra stały się domeną państwową, wtedy też odnowiono wszystkie budynki. Od 1910 roku przez niemalże 10 lat ziemie te dzierżawił właściciel majątku w Prusewie i Brzynie, Eckard (inne źródła wskazują na imnię Teodor) Flieβbach. Fiskus przeznaczył znaczną sumę na modernizację i dalszy rozwój majątku. Wybudowano nowy budynek dworu, budynki gospodarcze przeszły gruntowny remont, a w południowej części podwórza wybudowano gorzelnię. W latach 1923-1945 majątek należał do rodziny Hayerów (Hajerów, Heyer). Dokonali oni znacznych zmian w dworze, dzięki którym budynek stał się bardziej reprezentacyjny. Postawione zostały piece z ozdobnymi koronami, a ściany salonów wyłożono atlasową tapetą. Z ozdobnego sufitu zwisał wieloramienny żyrandol. Z kolei podłogę zdobił gruby, wzorzysty dywan. Schody, które prowadziły z sieni na piętro obłożono nową, ażurową boazerią. Przed dworem uformowano duży, owalny klomb. Ostatnim niemieckim ajentem Łętowa był dr Heinrich Heyer. W 1945 roku na wieść o zbliżającej się Armii Czerwonej Hajerowie najcenniejsze rzeczy wywieźli do lasu, a sami uciekli do Niemiec.

Później dwór przeszedł na własność Skarbu Państwa, w administracji gminy Choczewo. Użytkownikiem majątku została Stacja Hodowli Roślin w Żelaźnie. Dwór został zasiedlony przez rodziny pracowników gospodarstwa. Wiązało się to z całkowitą zmianą wnętrz budynku, którego układ architektoniczny został przez to kompletnie zepsuty. Przez długi czas budynek nie był remontowany. Co prawda w latach 70-tych przeprowadzono mały remont, jednak nie wiele on zmienił. Po upadku PGR majątek przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Ogłoszono przetarg, dzięki któremu 1 sierpnia 1995 roku, dobra na zasadzie dzierżawy, z możliwością wykupu, przeszły do spółki AGRO-FUTURE.

W styczniu 1998 roku nowym dzierżawcą został pan Krzysztof Osuch, który jednocześnie gospodarzył na 1200 ha ziemi w Łętowie, Gardkowicach i Żelaźnie. Uprawiał pszenicę oraz rzepak. Pan Osuch miał zamiar zrobić plan remontu dworu, a po zatwierdzeniu go przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków rozpocząć planowany remont. Jednak do dziś nie widać ani gospodarza, ani remontu.

• Gerturda Pierzynowska, Dwory, parki i folwarki Kociewia i Kaszub, Tczew 1998.
• Marzena Szypulska-Kimilu, Dworki i pałace gminy Choczewo (historia i stan obecny), Choczewo 2003.
• Beata i Tomasz Żmuda-Trzebiatowscy, Ziemia Wejherowska na dawnych pocztówkach, Gdańsk 2004.
• Urlich Dorow, Zapomniana przeszłość. Upadek pomorskich majątków rolnych na przykładzie powiatu lęborskiego, Pruszcz Gdański 2010.
• Irena Elsner, Dzieje gminy Choczewo do 1945 roku, Amberg 2012.
• Rejestr zabytków nieruchomych – stan na 02.03.2016.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: wizytacja terenowa, 02.03.2016 r.