Dwory i Pałace Pomorza Zachodniego

Pod względem liczebności, rodzaje zabytków to, m.in. rezydencje (269). Widoczna jest znaczna dysproporcja między liczbą wpisanych do rejestru zabytków założeń parkowych (podworskich) a liczbą zabytkowych rezydencji. Wynika to ze znacznego ubytku obiektów podworskich, utraty wartości zabytkowych w wyniku zniszczeń i przekształceń oraz z przyjętej w latach 70. XX w. metodologii ochrony konserwatorskiej, koncentrującej uwagę na ochronie założeń parkowych.

Najwięcej obiektów zagrożonych stwierdzono w środkowo-południowej części województwa, a najmniej w miastach na prawach powiatu z zabudową mieszkalną (Koszalin i Szczecin). Większość zabytków zagrożonych stanowią zespoły rezydencjonalno-parkowo-folwarczne, które są charakterystycznym elementem zachodniopomorskiego krajobrazu kulturowego. Użytkowane w dużej części przez Państwowe Gospodarstwa Rolne, od lat 90. XX w. pozostające w zasobie Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych), dziś w dużej części nieużytkowane, nieremontowane, należące do Skarbu Państwa lub będące własnością osób fizycznych i przedsiębiorstw zajmujących się zasadniczo produkcją rolną – niszczeją w szybkim tempie.

Spośród 256 obiektów rezydencjonalnych tylko 160 jest w stanie niezagrożonym i aż 83 są zagrożone.

Wśród zagrożonych rezydencji największy odsetek stwierdzono w powiatach łobeskim (11; 52,38% zasobu) i choszczeńskim (10; 66,67%). W 2 powiatach występuje znaczny odsetek obiektów zagrożonych wśród zabudowy folwarcznej: białogardzki (9 budynków; 90% całości) i choszczeński (7; 87,50%). Liczne przykłady zagrożonych obiektów rezydencjonalno-folwarcznych stwierdzono w centralnej części województwa, co wynika zarówno ze znacznego nasycenia tej części regionu historycznymi zespołami pofolwarcznymi oraz współczesnymi (trudnymi) przekształceniami własnościowymi i funkcjonalnymi.

Fragmenty tekstu pochodzą z Raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych w województwie zachodniopomorskim. Zabytki wpisane do rejestru zabytków (księgi rejestru A i C), wyd. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Jakub Wrzosek, Warszawa 2017.