Pałac Juchowo

Juchowo założone zostało w 1570 r. przez braci Asmusa i Aleksandra von Kleist z Radacza. Pozostawała w rękach tego rodu do lat 70. XIX w.

Pierwsza siedziba rodowa powstała tu w latach 1570-1580. Natomiast w XVIII w., przypuszczalnie w miejscu starszej siedziby zbudowano dwuskrzydłowy dwór w kształcie litery L.

W 1860 roku, w wyniku postępowania spadkowego, dobra juchowskie: Juchowo, Pile, Zamęcie, Jeziorki i Kucharowo otrzymał Wilhelm Johann Konrad von Kleist (1832–1884), a ostatnią właścicielką była jego żona hrabina Ida Seydewitz (1841–1916), którą poślubił 27 czerwca 1863 roku.

Rozbudowa posiadłości nastąpiła w latach 1864-1874 z inicjatywy wyżej wspomnianej Idy Seydewitz von Kleist. Przebudowano wtedy istniejące obiekty i dobudowano zachodnie skrzydło. Powstał eklektyczny pałac złożony z trzech skrzydeł, tworząc układ litery U z podjazdem od strony południowej. Wyróżniał się wśród innych siedzib pomorskich eklektycznym stylem. Zbudowany z czerwonej cegły, na kamiennym fundamencie, z charakterystycznymi strzelistymi wieżami od frontu – przypominał bajkowy zamek. Wokół pałacu rozpościera się park, który został zaprojektowany przez księcia Hermanna Pückler-Muskau (był on spokrewniony z Idą von Kleist, uważany jest za jednego z najsłynniejszych twórców ogrodów krajobrazowych, działających w XIX w.).

Ród von Dennig

W 1847 r. wieś nabyła rodzina Dennig z Pforzheim i była jej właścicielem przez trzy kolejne pokolenia, aż do 1945 r.

Pierwszymi właścicielami majątku z rodzu Dennig był Karl August Dennig oraz jego zięć August Theodor Benckiser (mąż córki Emilie). Warunki sprzedaży negocjował w imieniu właścicielki, Idy Kleist z Seydewitzów, hrabia Kleist – Retzow z Kussowa koło Grzmiącej. We wspomnieniach syna Augusta – Heinricha zachowała się Wielkanoc 1874 roku, kiedy to po raz pierwszy oglądał majątek Zamęcie (Zamenz), wchodzący w skład dóbr juchowskich.

„Do majątku jechał małym wózkiem wyplecionym z wierzbowych witek. Za siedzenia służyły worki wypchane grochowinami. Stangret siedział z tyłu, a powoził siedzący z przodu starszy mężczyzna. Mógł mieć około 70 lat. Heinrich zapamiętał jego śnieżno–białą brodę i młodzieńczy błysk w oku. Później dowiedział się, że był to właśnie ekscelencja – hrabia Kleist-Retzow, dawniej Nadprezydent Prowincji Nadreńskiej, Przewodniczący Konserwatywnej Pruskiej Wyższej Izby Deputowanych” (fragmenty artykułu „Juchowo. Dzieje majątku i rodziny Dennig”).

W Juchowie na stałe mieli zamieszkać Heinrich i Georg, a ich rodzice, August i Louise, pozostali jeszcze kilka lat w Pforzheim.

W 1876 r. swoje udziały majątku odsprzedał Dennigom August Theodor Benckiser. Zatem od 1877 roku współwłaścicielami Juchowa stali się Georg i Heinrich. Rok później, na stałe zamieszkali tam także ich rodzice – August i Louise.

Heinrich troszczył się o rolnictwo, nadzorował budowy spichlerzy na zboże, mieszkań pracowniczych, sklepu. Georg natomiast, jako prawnik, prowadził całą administrację majątku i współpracę z urzędami, negocjował umowy. Działał w Zarządzie Banku Pomorskiego w Szczecinie, Towarzystwie „Kupno-Sprzedaż”, założonym przez Herzberga z Lotynia oraz był członkiem Zarządu Spółki Akcyjnej „Zjednoczenie Pomorskich Mleczarni” w Berlinie.

„Każda z rodzin zatrudnionych w majątku, jako deputat otrzymywała jałówkę, która dorastała i była utrzymywana we wspólnej oborze. Właściciel majątku dawał byka do rozpłodu. Rodziny, które osiedlały się w majątku w Juchowie, mogły także otrzymywać 200 marek pożyczki na zakup krowy. Zatem każdy pracownik miał swoje mleko i nabiał. Dobrze rozwijała się hodowla gęsi. Pracownicy pobierali pasze z majątku, w zamian zaś oddawali co siódmą gęś. Były one przeznaczone na export. W jeziorze Juchowo próbowano założyć hodowlę raków. Były one przysmakiem na stołach pomorskiej szlachty. Jednak w juchowskim akwenie nie przyjęły się. Świetnie natomiast rozwinęła się w nim hodowla węgorza. Organizowano nawet wspólne zimowe połowy – na zamarzniętym jeziorze” (fragmenty artykułu „Juchowo. Dzieje majątku i rodziny Dennig”).

Karl August Dennig zmarł 6 września 1883 roku w Juchowie. Dwa lata później zmarła Luise. Oboje zostali pochowani w parku pałacowym.

Żoną Georga Dennig została Ina Eschenburg z Lubeki. Ich ślub odbył się 9 kwietnia 1890 r.

„Po kilku dniach przyjechali do Juchowa. Przyjęcie Iny w Juchowie stało się wielką uroczystością. Piekarz upiekł ogromny precel, który zawieszono na łuku bramy. Między pałacem a kuźnią rozciągnięto kolorowe lampy, które pięknie odbijały się w jeziorze, a na tratwie płynącej od strony gorzelni wybuchały fajerwerki. Później była zabawa taneczna, którą prowadziła służąca Buse. Tak przywitał młodą parę brat Heinrich. Z okazji wprowadzenia się Iny przebudowano w pałacu instalację wodną i ogrzewanie. Heinrich zamieszkał w skrzydle głównym, a Ina wraz z Georgiem objęła skrzydło zachodnie. Pragnęła uczynić swój nowy dom przyjaznym. Przebudowała duży pokój gościnny na piętrze. Powstało wówczas szereg pokoi z osobnymi drzwiami po obu stronach korytarza. Latem zamieszkiwały je „dzieci” tj. sześcioro jej rodzeństwa. Kiedy przyjeżdżała matka Iny z całą rodziną, było ich 197czasami aż dziesięcioro, gdyż poza własnymi, zawsze zabierała dzieci przyjaciół.21 Ina dbała także o piękno ogrodu, ale odkąd zamieszkała w Juchowie, wciąż miała konflikty z ogrodnikami. W pierwszym roku zmieniła aż czterech. (fragmenty artykułu „Juchowo. Dzieje majątku i rodziny Dennig”).

Brat Georga, Heinrich ożenił się z Bertą. Była ona siostrą właściciela majątku w Sankt Gottard koło Grazu. Po ślubie małżonkowie musieli dzielić życie pomiędzy dwa majątki. Przez wiele następnych lat, początkowo tylko we dwójkę, później z dziećmi, miesiące letnie spędzali w Juchowie, a zimowe w Gottard. Z tego też powodu większość obowiązków w majątku Juchowo przypadła Georgowi. Jednak brat zawsze go wspomagał. Wtedy majątek przeżywał czasy największego rozwoju i świetności. Rozbudowano część gospodarczą, wyremontowano budynki inwentarskie, unowocześniono gorzelnię, a w 1912 r. wybudowano tuż obok niej tartak.

Również pałac wypiękniał. Denningowie założyli w nim swoją bibliotekę, której zaczątkiem były książki prawnicze Georga. Salon z podium dla orkiestry wyposażono natomiast w nowe meble i obrazy.

Czas zahamowania rozwoju majątku, a potem stagnacji nastąpił w okresie I wojny światowej. Zubożyły go obowiązkowe dostawy dla wojska. Z Juchowa, na militarne potrzeby wojska, zostały zabrane miedziane przedmioty, m.in. kotły z gorzelni. Georg musiał dostarczyć 28 koni. W tym czasie spadła ilość zwierząt tak, że stan krów obniżył się o połowę, a świń aż o dwie trzecie. Dlatego w 1917 roku osiągnięto o połowę niższe zbiory niż w latach poprzednich.

Kolejnym właścicielem majątku został Heinz Jürgen, syn Georga i Iny. Ożenił się on z Ericę Volckerts w 1930 r. Juchowo wywołało bardzo pozytywne wrażenie na Erice. Z jej wspomnień wiemy, że w chwili wjazdu do majątku czuła się jak „księżniczka wstępująca do królestwa”. Nie miała ona jednak łatwego życia. Musiała zarządzać domem, parkiem i ogrodem. Chciała upiększyć ogród. Jeszcze zanim została żoną Heinza podjęła się trzymiesięcznej nauki zawodu w Winsen nad Luhe. Na uroczystość zakończenia praktyki pracownicy ogrodnictwa podarowali jej ogromny bukiet kwitów. Był tak ogromny, że trzeba go było wnieść na taczce.

Dnia 25 września 1930 r., niedługo po przyjeździe młodej pary do Juchowa, zmarł Georg Dennig. Siedem lat później zmarła jego żona Ina.

Erica i Heinz Jürgen doczekali się sześcioro dzieci w ciągu 10 lat (Anni, Hermanna, Christę, Brigitte, Ulrikę i Jörgena). W tym czasie Erica opiekowała się również mocno schorowaną teściową.

W 1930 r. spłonęło wschodnie skrzydło pałacu. Zostało ono odbudowane już w innej formie. Znacznie powiększono wtedy majątek i zbudowano rozległy zespół budynków gospodarczych.

Wkrótce po wybuchu II wojny światowej, jesienią 1939 roku, Heinz Jürgen Dennig został powołany do wojska. Walczył na froncie. Najpierw we Francji, a po ataku na ZSRR 1 czerwca 1941 – na froncie wschodnim, gdzie dowodził kompanią piechoty. Ranny w pierś, zmarł 21 kwietnia 1943 roku w polowym lazarecie w ukraińskiej Połtawie. Erica została sama z sześciorgiem małych dzieci. Od tej pory musiała dbać nie tylko o dom, ale o cały majątek. Pomagał jej w tym kuzyn Hermann Eschenburg, który wraz z żoną i trójką dzieci mieszkał w Juchowie od 1939 r.

Pod koniec wojny, jesienią 1944 roku w Juchowie zamieszkały rodziny z Herne w Zagłębiu Ruhry. W tym czasie na tereny wiejskie przewożono Niemców z dużych miast i ośrodków przemysłowych, pustoszonych nalotami dywanowymi aliantów. Parę rodzin zamieszkało w pałacu, a reszta u gospodarzy na wsi. W czasie wykopków ziemniaków ich dzieci pracowały wspólnie z dziećmi z pałacu i dziećmi ze wsi. W styczniu 1945 r. Juchowo znalazło się w strefie przyfrontowej. Oprócz uciekinierów z Prus Wschodnich, dla których Juchowo, podobnie jak inne majątki, było przystankiem w wędrówce na zachód, w pałacu zamieszkali żołnierze z systematycznie bombardowanego Bornego Sulinowa. Wkrótce wszyscy ówcześni mieszkańcy Juchowa wraz z całą falą uciekinierów, w tym pracowników, powędrowali na teren dzisiejszych Niemiec. Nad organizacją wyjazdu mieszkańców pałacu i pracowników majątku w Juchowie czuwała Erica Dennig (fragmenty artykułu „Juchowo. Dzieje majątku i rodziny Dennig”).

Po 1945 r. założono tu PGR, a w pałacu mieściło się więzienie, a następnie przedszkole i szkoła podstawowa. W latach 80-tych XX w. pałac został opuszczony i zaczął popadać w ruinę. Od 1990 r. pałac był własnością prywatną. Ok. 2016 r. pałac stał się własnością państwową. Wcześniej przez ponad 20 lat po sprzedaży przez gminę właścicielem była spółka Merita z Michałowic koło Pruszkowa. Nieruchomość udało się odzyskać, bo firma była zarejestrowana w starych rejestrach handlowych i do końca 2015 roku nie wpisał się do Krajowego Rejestru Sądowego. Koniec końców zarządcą juchowskiego pałacu zostało w styczniu 2019 r. szczecineckie starostwo reprezentujące w terenie Skarb Państwa. Pałac planują sprzedać.

• Juchowo – tablica informacyjna znajdująca się w miejscowości
• Christa Himmele, Dorothee Himmele-Doll, Jadwiga Kowalczyk-Kontowska, Juchowo. Dzieje majątku i rodziny Dennig [w:] Szczecineckie zapiski historyczne, 5/2011, Szczecinek 2011.
• Andrzej Świrko, Marta Świrko, Pałace, dwory i zamki w dorzeczu Parsęty, dostęp online.
• Rajmund Wełnic, Starostwo przejęło resztki pałacu w Juchowie. Historia upadku, 2019 r. [dostęp online]

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Jerzy Dubiel, www.zamkilubuskie.pl (udostępniono za zgodą autora)
• Cezary Skowroński, 2020