Dwór Cerkwica

Cerkwica należy do grupy miejscowości pomorskich o starej metryce. Badania archeologiczne, które były prowadzone jeszcze przed 1939 r. potwierdziły istnienie na tym terenie osadnictwa w okresie brązu.

Wieś Cerkwica po raz pierwszy wzmiankowana jest w dokumencie z 29 czerwca 1270 r. (jako Szitkwitz). W dokumencie tym jako świadek czynności prawnej księcia Barnima I występuje „Albertus de Szirkwitz plebanus”. W późniejszym dokumencie nazwę wsi podaje się jako Czukowitz. Dnia 1 czerwca 1287 r. w Cerkwicy sporządzono akt darowizny wsi „Dresow” (Dreżewo, Dreskow) żeńskiemu klasztorowi norbertanek w Trzebiatowie.

W 1303 r. biskup kamieński Henryk podporządkował wieś „Cyrkevitze” kapitule katedralnej. W 1314 r. rejestr dokumentów katedry w Kamieniu Pomorskiem odnotowuje fakt przekazania scholastykowi Johannowi i jego następcom wsi Kahlen ob. Kaleń w zamian za zrzeczenie się 20 marek renty ze wsi Cyrkevitz. W 1321 r. wymieniany jest Tewsław z Cerwicy. W 1327 r. w dokumentach wymienia się księdza Arnolda. Wiadomo o nim tyle, że w okresie konfliktu między Trzebiatowem a Gryficami o żeglugę na Redzie, ów ksiądz został przez radę gryficką aresztowany. Przetrzymywano go w lochu miejskim pod ratuszem, a następnie wywleczonemu poza miasto i przywiązanemu do słupa grożono spaleniem. Dokument z 22 sierpnia 1332 r. podaje kolejnego proboszcza również Alberta. Na mapie Eilharda Lubinusa z 1618 r. wieś wzmiankowana jest jako Circkevitz.

W XIV w. (prawdopodobnie) wieś nadano za zasługi rycerskiemu rodowi Woedtke. Cerkwica w genealogii rodziny po raz pierwszy pojawia się w 1430 r. Wtedy wymienia się Henninga von Woedtke żonatego z Marią von Manteuffel, pana na Otoku i Cerkwicy.

W latach 1462-1485 właścicielami są: Kurt z Cerkwicy i Simon i Priskus z Otoku i Cerkwicy. Jako kolejnego właściciela wymienia się Albrechta Woitke de Czirkewitze, który zmarł przed 1527 r. Według dokumentu z 1628 r. Woitken z Cerwicy posiadał 8 włók ziemi, 6 kmieci, 1 młynarza, 1 karczmarza i 1 pasterza.

Dnia 9 sierpnia 1743 r. radca kamery Peter Ernst con Woedtke sprzedał majątek majorowi Georgowi Laurenz von Kameke. Ten z kolei musiał odstąpić majątek na korzyść Eggarda Georga von Woedtke, który powołując się na prawo rodowe miał prawo pierwokupu. Po jego śmierci w 1756 r., majątek odziedziczyli jego 4 synowie. Wspólna własność obejmowała wsie: Cerkwica, Otok i Burzykowo. Dnia 16 czerwca 1764 r. sporządzono umowę podziału i Cerkwicę przejął porucznik Heinrcih von Woedtke. Jednak wkrótce zamienił się on ze swoim bratem rotmistrzem Friedrichem Wilhelmem na Burzykowo (dokładnie 21 grudnia 1765 r.). Jako współwłaściciel lenny wzmiankowany jest w tym czasie Kasmir von Grumbkow. Friedrich Wilhelm pozostał właścicielem Cerkwic do 1770 r. Dnia 26 lipca 1770 r. odstąpił Cerkwicę bratu majorowi Leopoldowi Christianowi von Woedtke.

Majątek 25 kwietnia 1785 r. wystawiono na licytację, z uwagi na bankructwo majora Leopolda Christiana von Woedtke. Nabył go podpułkownik Ernst Richard von Münchow. Mapa sztabowa z XVIII w. wymienia nie istniejący obecnie, ulokowany na płd. - wsch. od dworu grobowiec rodziny von Münchow.
Dnia 25 lipca 1799 r. majątek stał się własnością Georga Juliusa von der Osten z Wyszoboru. Sprzedał on majątek Joahnnowi Jakobowi Zitzwitz (teściowi swojego syna). Zitzwitza wymienia się jako właściciele Cerkwic jeszcze w 1804 r. Po jego śmierci majątek trafił ponownie do Ostenów.

W latach 80. XIX w. wieś została przez von Ostenów-Erbrn wydzierżawiona rodzinie von Dulong. Jednak prowadząc gospodarkę rabunkową spowodowali zubożenie majątku i dzierżaw. Rządcy i spadkobiercy nalegali na sprzedaż majątku. Ok. 1891 r. nowym właścicielem został major Wilhelm von Syndow (mąż Sophie Philippine von der Osten), który był wcześniej właścicielem Bychowa i Przybiernowa.

Kolejnym właścicielem był kapitan armii pruskiej Albrecht von Dynsow. Prawdopodobnie to on ok. 1906 r. ukończył budowę dworu. Data 1906 widnieje na skrzydle drzwi frontowych dworu (jego budowa mogła się zacząć jednak wcześniej).
W 1938 r. majątek odziedziczył trzeci z synów Fritz von Syndow. Dokupił on majątek Piotrowice. Zginął w czasie II wojny światowej w Berlinie. Jego synowie wraz z krewnymi i szystkimi mieszkańcami wsi zostali wysiedleni z Polski w 1947 r.

Po zakończeniu II wojny światowej we wsi początkowo stacjonowało wojsko, które jednocześnie administrowało majątkiem, co być może uratowało dwór cerkwicki, który nie podzielił losu takich budowli w Mojszewie czy Karnicach, które spłonęły doszczętnie. Folwark przekazano następnie Państwowym Nieruchomościom Ziemskim, które umieściły tu zarząd zespołu obejmującego 12 dawnych folwarków.

W Cerkwicy znajduje się neoklasycystyczny parterowy dwór z końca XIX w. Został on przebudowany w 1906 r. Jest to budynek założony na planie prostokąta, z wysuniętym z frontu ryzalitem i portykiem o doryckich kolumnach, który wspiera taras, nakryty mansardowym dachem. Z wyposażenia wnętrza zachowała się sala balowa i kominek z wsadem żeliwnym.

Spekulacje o pobycie Ottona w Cerkwicy mocno się utrwaliły, co dało początek legendzie. Wedle niej na drodze między Kamieniem a Kołobrzegiem, w Cerkwicy biskup napotkał wielki tłum pogan, którzy byli gotowi do chrztu. Do świętego obrządku zabrakło jednak wody. Wtedy pobożny biskup uderzył pastorałem w ziemię i wkrótce w tym miejscu wytrysnęło świeże źródło. Takie w tradycji ludowej było pochodzenie tzw. Studzienki św. Ottona.

• Józef Pilch, Stanisław Kowalski, Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachdoniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
• Sylwia Wesołowska, O możliwości pobytu Ottona z Bambergu w Cerkwicy i Kłodkowie [w:] Nasze Pomorze: rocznik Muzeum Zachodnio-Kaszubskiego w Bytowie, nr 5, Bytów 2004.
• Sylwia Wesołowska, Cerkwica, dostęp online
• Maciej Burzy, Dwór Cerkwica, dostęp online
• Lidia Kozłowska, Karta Biała, 1999, www.zabytek.pl

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Jerzy Dubiel, www.zamkilubuskie.pl (udostępniono za zgodą autora)