Pałac Radacz

Najwcześniejsze dane o zasiedleniu tej wsi wskazują na wczesne średniowiecze. Świadczą o tym znajdujące się tu grodziska. Jedno z nich pochodzi z końca VII wieku. Drugie zaś grodzisko pochodzi z czasów pełnego średniowiecza.

Od 1289 roku teren ten wchodził w skład posiadłości rodu pomorskiego Kleszczów, którzy na przestrzeni dziejów zmienili brzmienie nazwiska na von Kleist. W ich posiadaniu wieś wraz z majątkiem znajdowały się aż do XIX w.

Nazwa wsi po raz pierwszy pojawiła się w dokumencie, który informował o pożarze w 1403 r. Radacz występował tam jako siedziba rodowa linii radeckiej von Kleistów, której założycielem był Voltz Kleist. Potwierdzenie lenna uzyskał syn Yoltza (Voltza?) Pribislaff Kleist, od księcia Bogusława.

Właścicielami majątku w 1628 r byli: Daniel i Asmus von Kleist (42½ włóki ziemi, 16 zagrodników, 1½ młyna, ½ karczmy 2 owczarnie, 2 pachołków) oraz spadkobiercy Asmusa von Kleist (41½ włóki ziemi, 17 zagrodników, 1½ młyna, 1½ karczmy, 2 owczarnie). W 1756 roku właścicielem majątku został Bogislaf von Kleist ur. 1723 roku, porucznik w oddziale Brandeisa.

Ostatnim właścicielem z rodu von Kleist, był Xavier, który został pochowany w przypałacowym parku.

W 1884 r. właścicielem majątku był graff von deim Goltz z Berlina. To z jego osobą wiążę się powstanie obecnego pałacu. Powstał on na miejscu wcześniejszego, który wybudowali Kleistowie.

Na początku XX wieku właścicielem majątku był K. Casiner. W roku 1939 i przez okres II wojny światowej, właścicielem majątku pozostawał Willi Moltrecht.

Po pięknym pałacu pozostały jedynie ruiny. Został on wzniesiony w II poł. XIX w. na rzucie prostokąta z narożnym ryzalitem przy fasadzie i wieloboczną basztą oraz werandą. Budynek był podpiwniczony, dwukondygnacyjny, przykryty dachem pulpitowym. Obiekt był bogato zdobiony licznymi gzymsami i pilastrami. Otwory okienna ujęte były profilowanymi opaskami.

W latach 1945-46 pałac użytkowany był przez wojska rosyjskie. W 1947 r. został podporządkowany Państwowym Nieruchomościom Rolnym. Początkowo stał pusty, ale w latach 50-tych na krótko mieściła się w nim szkoła. W latach 1960-64 pałac użytkował jeden z bydgoskich zakładów pracy jako ośrodek kolonijny. Po 1964 r. budynek przejął PGR, ale go nie użytkował. Dopiero po 1980 r., po remoncie, na parterze ulokowano przedszkole, na piętrze bibliotekę, a na poddaszu mieszkania pracownicze, a właściwie pokoje ze wspólną łazienką. Po 1991 r. pałac stał się własnością gminy. Po raz kolejny opustoszał. Próby znalezienia nowego właściciela spełzły na niczym, a budynek coraz bardziej niszczał. W 1998 r. pałac stał się własnością Agencji Handlowo-Usługowej Targowiska i Hale z Warszawy, która zabiła deskami drzwi i część okien, ale nie powstrzymała niszczenia budynku.

Obecnie właścicielem majątku w Radaczu jest Fundacja im. Stanisława Karłowskiego z Juchowa. Ogłosili plan konkursu na koncepcję zagospodarowania pałacu wraz z otoczeniem. Zwycięski projekt nie zakłada odbudowy pałacu, ale stworzenie na bazie jego ruin przeszkolonej konstrukcji. Wokół miał by powstać teren rekreacyjny.

„Z miejscowością związana jest ciekawa historia karoc króla Jana III Sobieskiego. Karety wykonane zostały dla króla Jana III Sobieskiego. Po jego śmierci wiele cennych rzeczy w tym karety odziedziczyli jego synowie. Po śmierci młodszego brata, karety odziedziczył Jakub Ludwik Sobieski(02.11.1667-19.12.1737), najstarszy z synów, ożeniony z Jadwigą Elżbietą Amalią von Pfalz-Neuburg(18.07.1673-10.08.1722), córką Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego, zamieszkały na zamku w Oławie. Zabrał je z Wilanowa do Oławy. Zmarł w 1737 roku. W 1741 roku w czasie wojny austriacko-pruskiej zwanej śląską, prawem łupu wojennego karety dostały sie w ręce pruskiego generała Henninga von Kleist. Przewiózł je do swojej posiadłości w Radaczu. Z trzech karoc zbudował ambonę dla tutejszego kościoła. Przez ambonę stał się kościół miejscem pielgrzymowania Polaków by oddać hołd pamiątkom po ukochanym królu. Po 1945 roku elementy ambony-karoc wywieziona do Szczecinka, później do Słupska. W 1983 roku wywiezione do Wilanowa, gdzie dokonano rekonstrukcji 3 karoc królewskich. Obecnie stanowią część ekspozycji w zamku wilanowskim”.

(za www.zamkilubuskie.pll)

• Andrzej Świrko, Szlakiem rodów pomorskich, [dostęp online]
• Andrzej Świrko, Marta Świrko, Pałace, dwory i zamki w dorzeczu Parsęty, [dostęp online]
• Rajmund Wełnic, Uczta Królewska w Radaczu. Co dalej z ruinami pałacu?, https://szczecinek.naszemiasto.pl/, 2019 r.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Jerzy Dubiel, www.zamkilubuskie.pl (udostępniono za zgodą autora)
• Cezary Skowroński, 2020