Zespół dworsko-parkowy w Brojcach

Nazwa wsi pochodzi od nazwiska dawnych właścicieli – rycerskiego rodu von Broitz (Brotze), Przedstawiciel tego rodu – Johann von Broitz, brat opata Thitbolda z klasztoru norbertanów w Białymstoku, został wymieniony w dokumencie z 1290 r. Później majątek był lennem znanego rodu pomorskiego – Manteuffel. Byli oni fundatorami kościoła w Brojcach, który powstał w XV w.

W 1627 r. majątek podzielono między 3 braci, synów Christopha von Manteuffel: Michaela, Benza i Hermanna Christopha. Jednak już rok później jako właściciela wymienia się Michaela i Jochima von Manteuffel.

W XVII w. majątek został częściowo przekazany wierzycielom, a częściowo drogą sprzedaży znalazł się w posiadaniu burmistrza Casparusa Schrödera (od 1677 r.) oraz rodów: von Lettow, von Somnitz (od 1666 r.) oraz von Wacholz (od 1651 r.).

W 1783 r. Brojce zakupił przez von Ostena, który 10 lat później przekazał je w darze swojemu siostrzeńcowi – Bogislawowi Franzowi Ewaldowi von Steinkelerowi. W 1833 r. dobra kupił Korwin Wierzbicki, który w 1835 r. założył tzw. majątek pomocniczy o nazwie Korwin na zachód od wsi Brojce. W II poł. XIX w. synowie Wierzbickiego sprzedali folwark rodzinie von Blankenburg z Gardomina. W 1862 r. właścicielem majątku został August Zander, który był jego dotychczasowym dzierżawcą. W 1914 r. w spisach nie ma już folwarku rycerskiego, istnieje jedynie zwykły majątek ziemski, o wiele mniejszy od poprzedniego. W latach 1914-1929 właścicielem był Emil Amtsberg.

Według karty białej zespołu folwarcznego w Brojcach istnieją aż 4 dwory – 1 dwór zwany pałacykiem ob. przychodnia lekarzy rodzinnych, a drugi składający się z 3 budynków przyklejonych do siebie: dwór ob. plebania, dwór ob. organistówka, nieużytkowany oraz dwór ob. budynek mieszkalny.

Nie ma dostępnych źródeł, które określałyby czas budowy starszego zespołu zabudowań dworskich w Brojcach oraz danych dotyczących pierwotnego przeznaczenia poszczególnych jego obiektów. Trzy budynki usytuowane są na osi W-E, stykają się ze sobą, środkowy dwór to obecnie plebania o 2/3 szerokości wysunięty w kierunku północnym, ale nie są skomunikowane.

Dwór środkowy, w którym znajduje się plebania przynależy do Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Brojcach, jest budynkiem najstarszym z 3 wyżej wymienionych. Pełni funkcję plebanii od 1945 r. Powstał w I poł. XIX w. przypuszczalnie z wykorzystaniem starszej, XVIII-wiecznej siedziby.

Budynki flankujące powstały w późniejszym okresie. Zachodnie rozwinięcie kompleksu – po 1945 r. pełniąca funkcję organistówki powstała ok. poł. XIX w., a dwór wschodni w II poł. XIX w. Skrzydło wschodnie dworu powstało na przełomie XIX i XX w.

• Józef Pilch, Stanisław Kowalski, Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachdoniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
• Lidia Kozłowska, Karta Biała, 1999, www.zabytek.pl
• Tadeusz Kubiak, Karta Biała, 1990, www.zabytek.pl
• Lidia Kozłowska, Karta Biała, 2000, www.zabytek.pl

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: Lidia Kozłowska, Karta Biała, 1999; Tadeusz Kubiak, Karta Biała, 1990, www.zabytek.pl