Dwór Buk

Buk (niem. Böck)

Pierwsza wzmianka o wsi Buk pochodzi z 1225 r. Wymieniany jest wówczas rycerz Mikołaj z Buku (Nicolaus auf Bӧck). W XIII i XIV w. siedzibę miał tu ród von Plötz, który wymienia się w źródłach od ok. 1380 r. Przypuszczalnie jeszcze w XIII w. w Buku powstał gród i zamek von Plötzów. Usytuowany został w zachodniej części wsi i był otoczony wałem, który tworzył narys kwadratu o boku 44 m.

W ostatniej ćwierci XIV w. w Buku pojawił się znany pomorski ród von Flemming. Buk stał się ich główną siedzibą rodową. Na południowy wschód od grodu Plötzów, Flemmingowie wznieśli wśród mokradeł nowy zamek na sztucznie usypanym kopcu. Zamek popadł jednak w ruinę w XVII w. Dwór, który obecnie istnieje w Buku, przypuszczalnie powstał w wyniku przebudowy starszego, XV-wiecznego budynku zwanego Brandhaus, którego pozostałością miałyby być zbudowane z kamienia polnego mury obwodowe piwnic. Na początku XVI w. przeniósł się do niego Henryk von Flemming. Mieszkali w nim również jego dwaj synowie: Krzysztof i Kasper, których wymienia się w dokumentach z 1513 i 1514 r. Kasper został jedynym właścicielem Buku po wczesnej śmierci Krzysztofa. Sam zmarł w połowie XVI w. pozostawiając majątek starszemu synowi – Ryszardowi. Jego młodszy syn – Henryk otrzymał majątek w Świerznie.

Ryszard von Flemming rozpoczął rozbudowę starego dworu, bądź wybudował zupełnie nowy obiekt, zakupując w 1571 r. 1000 cegieł u swojego kuzyna Edwarda Flemminga z Maciejewa. Po śmierci Ryszarda w 1592 r. budowę dworu kontynuował jego syn – Kasper. Za pośrednictwem Stefana Karstena Kasper zakupił 3000 dachówek na pokrycie dachu. Przebudowę zakończono w 1611 r. W rezultacie powstała późnorenesansowa budowla otoczona fosą, w obrębie której urządzono ogród kwaterowy. Jednopiętrowy, podpiwniczony dwór założony na rzucie prostokąta z przelotową sienią na osi i pomieszczeniami położonymi symetrycznie po obu jej stronach należał do typu siedzib szlacheckich najczęściej występujących na terenie Brandenburgii i Pomorza.

Kasper von Flemming zmarł w 1643 r. Po nim majątek odziedziczył syn Ryszard, który powiększył majątek dokupując sąsiednie wsie – Łęgno, Kłodzino i Leszczno. Po śmierci Ryszarda majątek odziedziczył jego syn – Adrian Henryk. Ten zmarł w 1689 r. pozostawiając niepodzielony majątek dwóm synom – Edwardowi Bogusławowi i Kasprowi Zygmuntowi. W rękach Kaspra został majątek ojca, Edward zmarł w 1694 r. Kasper z kolei zmarł w 1758 r. jako ostatni potomek świerzneńskiej linii rodu. Sporządzony wówczas inwentarz wymienia „dobra zamkowe oraz przyległości w Czarnogłowach, Włodzisławiu i Łęgnie”. Układ sukcesyjny z wdową po Kasprze zawarli dwaj bracia z linii maciejewskiej – Juliusz Gustaw i Franciszek Fryderyk. W wyniku układu wszystkie 3 folwarki istniejące w Buku zostały scalone.

Od 1770 r. Buk wraz z przyległościami w Czarnogłowach, Łęgnie i Ościęcinie był w posiadaniu Juliusza Fryderyka Wilhelma. Za jego czasów dokonano kolejnej przebudowy dworu.

Juliusz Fryderyk Wilhelm zmarł w 1837 r. Majątek odziedziczył jego najstarszy syn – Thamm Wedig Ernst Franciszek Wilhelm. Od 1851 r. majątkiem zarządzał jego bratanek – Thamm Wilhelm Juliusz Albert, który odziedziczył Buk po śmierci stryja w 1863 r. Osiadł on w Buku w 1869 r.

Po zmarłym w 1896 r. Wilhelmie Juliuszu Albercie majątek odziedziczył jego starszy syn, który w testamencie z 1901 r. związał w jeden klucz majątki w Buku, Benicach, Krzemyku, Pęplewie i Gunicach. Był on właścicielem majątku w Buku jeszcze w 1939 r.

W II poł. XIX w. dwór ponownie został przebudowany.

We dworze przed 1945 r. znajdowały się cenne elementy wyposażenia, m.in. kominek z 1633 r., który był konstrukcją rzeźbioną w drewnie sosnowym złożona m.in. z postaci Mojżesza i Aarona.
Po zakończeniu II wojny światowej dwór początkowo użytkowany był przez miejscowy PGR. W połowie lat 60-tych jedno z pomieszczeń pełniło rolę biura PGR, w innej części istniał natomiast sklep GS. Urządzono także świetlicę ze sceną, a na piętrze był magazyn paszowy PGR-u. Dwór był wówczas w złym stanie technicznym. Z tego względu dwór został opuszczony przez wszystkich użytkowników. Jednak w 1970 r. PGR zlecił remont. W 1797 r. dwór przekazano Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. St. Staszica, z przeznaczeniem na Bibliotekę Składową. W 1980 r. Pracownia Projektowa PP PKZ O/Szczecin ukończyła projekt koncepcyjny, a do 1982 r. wykonała projekt techniczny odbudowy dworu. W 1982 r. funkcję inwestora objął Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie. Dnia 30 lipca 1990 zawarto umowę cesji, na podstawie której WKZ ponownie przekazał prawa i obowiązki inwestora Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Szczecinie. Prace trwały aż 10 lat!

Do dworu dobudowano część hotelową, w 1981 r. zaadaptowano go na potrzeby Książnicy Pomorskiej (PKZ Szczecin).

• Józef Pilch, Stanisław Kowalski, Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachdoniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012
• Maciej Burdzy, Pałac Buk, dostęp online
• Maciej Słomiński, Karta biała, 1998, www.zabytek.pl

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Jerzy Dubiel, www.zamkilubuskie.pl (udostępniono za zgodą autora)
• Włodzimierz Jacek Adamski, 2010 r. www.zamki.rotmanka.com (udostępniono za zgodą autora)