Twój koszyk jest pusty

  • Dwór w Górkach Dąbskich
    Dwór w Górkach Dąbskich
    Województwo kujawsko-pomorskie

    Po raz pierwszy w źródłach historycznych Górki Dąbskie występują w II poł. XV w. Stanowiły wówczas własność szlachecką. W 1466 r. jako właściciela wymienia się Jana Kotlara Gorginskiego. W 1486 r. Marcin Gothlar Dziewierewski sprzedał 2 łany ziemi Mikołajowi Królikowskiemu. 

  • Dwór w Bachorzewie
    Dwór w Bachorzewie
    Województwo kujawsko-pomorskie

    Wieś po raz pierwszy wzmiankowana w 1401 roku. Dwór znajdujący się na zdjęciu powyżej obecnie jest już w stanie ruiny.

  • Pałac w Małej Komorzy
    Pałac w Małej Komorzy
    Województwo kujawsko-pomorskie

    Mała Komorza – wieś położona na skraju Borów Tucholskich, tuż przy granicy Tucholskiego Parku Krajobrazowego. Leżąca w odległości zaledwie 5 km od Tucholi, w gminie Tuchola, powiecie tucholskim, województwie kujawsko-pomorskim. Wieś sołecka. Teren działania sołectwa Mała Komorza obejmuje wsie: Mała Komorza, Wielka Komorza i osadę Dąbrówka.

Kujawsko-pomorskie dwory i pałace

Obiekty rezydencjalne w województwie kujawsko-pomorskim

Województwo kujawsko-pomorskie składa się z kilku regionów historycznych o odmiennych tradycjach kulturowych. Są to: Kujawy, ziemia chełmińska, ziemia michałowska, ziemia dobrzyńska, część Pałuk oraz fragmenty regionów należących historycznie i etnograficznie do Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego, m.in. Krajny, Kociewia, Borów Tucholskich czy Kosznajderii. Pod względem historycznym i kulturowym Kujawy, Pałuki i częściowo Krajna związane były z Wielkopolską; ziemie dobrzyńska i michałowska – z Mazowszem; natomiast ziemia chełmińska, Kociewie, rejon Borów Tucholskich i Kosznajderii – z Pomorzem Gdańskim. W średniowieczu północna część obecnego województwa należała najpierw do księstwa pomorskiego, a następnie do państwa zakonnego, Kujawy stanowiły oddzielne księstwo, natomiast ziemia dobrzyńska związana była głównie z księstwem mazowieckim. W okresie zaborów Kujawy i ziemia dobrzyńska znalazły się w granicach zaboru rosyjskiego, a pozostałe regiony w zaborze pruskim. Zauważalny do dziś wpływ na krajobraz doliny dolnej Wisły miało osadnictwo menonickie. Takie pochodzenie historyczno-kulturowe regionów wchodzących w skład województwa kujawsko-pomorskiego znajduje odzwierciedlenie w kształcie i zróżnicowaniu znajdującego się na jego terenie zasobu zabytkowego.

Najstarsze zabytki architektury znajdują się na terenie Kujaw, które obok Wielkopolski są regionem chyba najsilniej związanym historycznie i artystycznie z początkami państwa polskiego. To właśnie tu, na stosunkowo niewielkim obszarze, ulokowane są najwybitniejsze dzieła architektury romańskiej w Polsce. Klasycyzm i neostyle odcisnęły swe piętno na architekturze rezydencjonalnej na terenie całego województwa.

W województwie kujawsko-pomorskim znajdują się obecnie (według stanu na 30 kwietnia 2016 r.) 3062 obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków. Stanowi to 4,32% wpisów w skali całego kraju i należy do najniższych wartości procentowych wśród województw. Wśród najcenniejszych obiektów architektonicznych z województwa kujawsko-pomorskiego należy wymienić m.in.: klasycystyczny pałac w Lubostroniu.

Na terenie województwa najliczniej reprezentowane są dwa typy obiektów: sakralne i mieszkalne. Z każdego z tych dwóch typów do rejestru zabytków zostało wpisanych po 520 obiektów. Kolejne pod względem ilościowym są następujące typy obiektów: założenia zieleni (410), folwarczne (379), rezydencjonalne (330), publiczne (186), cmentarze (162), obronne (123), gospodarcze (113), przemysłowe (109), zamki (25), urbanistyczne (22). Do kategorii inne zaliczono 163 obiekty.

Stosunkowo licznie reprezentowane są obiekty rezydencjonalne, folwarczne oraz założenia zieleni. Związane to jest z jednej strony ze stosunkowym rozdrobnieniem własności ziemskiej na terenie obecnego województwa kujawsko-pomorskiego, przede wszystkim w okresie od XVIII do XX w. (poza nielicznymi przypadkami brak wielkich majątków ziemskich), a z drugiej strony ich zamożnością. Stąd liczne dwory, zazwyczaj otoczone parkami oraz znajdujące się w pobliżu zabudowania folwarczne.

Stan zachowania obiektów - czytaj więcej

Stan zachowania zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru z terenu województwa kujawsko-pomorskiego jest zróżnicowany. Większość znajduje się w stanie względnie dobrym lub umiarkowanie złym. Obiekty zagrożone w województwie to w większości zabytki znajdujące się w mniejszych miejscowościach. Przede wszystkim są to obiekty murowane lub drewniane należące do zespołów dworsko-folwarczno-parkowych. Długo nieuregulowana sytuacja własnościowa, niejednokrotnie brak właściciela, wreszcie brak należytej opieki w połączeniu z niską świadomością wartości zabytku u właścicieli i okolicznej ludności powodowały degradację obiektów wpisanych do rejestru zabytków.

Wartości zabytkowe utraciły głównie obiekty folwarczne, użytkowane we współczesnych gospodarstwach rolnych. Zostały przebudowane przez właścicieli, gdyż nie spełniały ich wymogów użytkowych. Podobnie sytuacja wygląda z obiektami rezydencjonalnymi, których gruntowna przebudowa była motywowana potrzebami użytkowymi właścicieli o niskiej świadomości wartości zabytkowych obiektów, które znajdowały się pod ich opieką. Próbując „naprawić” obiekty w stanie złym, użyli do tego środków i materiałów, które pozbawiły te zabytki ich historycznej wartości. Skrajnym przypadkiem są obiekty zrujnowane, które wartość utraciły na skutek zniszczenia większości substancji zabytkowej.

Analizując uwarunkowania związane z użytkowaniem w stosunku do różnych rodzajów obiektów o określonych funkcjach historycznych, należy zauważyć, że zarówno w grupie obiektów użytkowanych, ale zagrożonych utratą wartości, lub takich, które ową wartość już utraciły, jak i w grupach obiektów użytkowanych w sposób kolidujący z ich historyczną funkcją oraz grupie obiektów nieużytkowanych – dominują trzy rodzaje obiektów rejestrowych. Są to obiekty rezydencjonalne, folwarczne oraz zabytkowa zieleń. Związane to jest ze złym stanem całych założeń dworsko-folwarcznych. W grupie użytkowanych niezgodnie z historyczną funkcją dominują zabytki zieleni. Są to głównie parki dworskie (lub podworskie), które na skutek nielegalnych wycinek drzewostanu zatraciły w różnym stopniu nie tylko swą funkcję historyczną, ale także walory kompozycyjne.

Podczas weryfikacji terenowej wskazano 161 obiektów zagrożonych, co stanowi 5,77% w zasobie obiektów wpisanych do rejestru zabytków w województwie kujawsko-pomorskim. W tej grupie można wyróżnić również obiekty rezydencjalne: klasycystyczny pałac w Nawrze, dwory w Niedźwiedziu i Nasiegniewie, zespół dworsko-parkowy w Wistce Królewskiej czy drewniany dworek myśliwski w Czarnem.

Obiekty zagrożone występują niekiedy w skupiskach, stanowiąc najczęściej części składowe zespołów. Tak jest np. w przypadku z licznych zespołów dworsko-folwarczno-parkowych. Na przykład w Błędowie (pow. wąbrzeski), gdzie za zagrożone uznano dwór, 2 oficyny, zajazd i browar należące do zespołu dworskiego, czy w Wichorzu (pow. chełmiński), gdzie zagrożone są park, gorzelnia, dom gorzelanego, spichrz, lodownia i ogrodzenie (dwór i stajnia z oborą zostały wykreślone w 2017 r. z rejestru zabytków). Podobnie jest w Dobiesławicach, Dusocinie, Dziednie, Giebni, Hornówku, Karbowie, Radzikach Małych, Tupadłach, Żurawi, gdzie zagrożonych jest co najmniej kilka, a czasami większość lub nawet wszystkie obiekty z zespołów dworsko-folwarczno-parkowych. W niektórych mniejszych miejscowościach, jak Izbica Kujawska i Wielgie, niepokojący jest fakt, że zagrożonych jest (lub już nie istnieje) kilka obiektów, z niewielkiego przecież zasobu zabytkowego w tych miejscowościach.

Zagrożenia, jakie zostały odnotowane podczas weryfikacji terenowej obiektów wpisanych do rejestru zabytków, dotyczą głównie zaniedbania tych obiektów i ich postępującej degradacji. Wynika ona przede wszystkim z braku użytkownika lub niewłaściwego użytkowania. Brak użytkownika jest przyczyną zagrożenia dla dworów m.in. w Czarnem, Dębicach, Kazaniu, Kiełpinie, Lubiniu, Nasiegniewie i Wistce Królewskiej.

Zagrożone przez niewłaściwe użytkowanie są m.in. dawne dwory przejęte przez Państwowe Gospodarstwa Rolne, a następnie Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa lub samorządy, które są wykorzystywane jako mieszkania socjalne. Tak jest w przypadku dworów m.in. w Dąbrówce, Hornówku, Jastrzębiu, Niedźwiedziu, Ossowie i Wierzbicku.

Najczęstszą przyczyną zakwalifikowania do grupy obiektów, które utraciły wartości zabytkowe, są przekształcenia naruszające w sposób istotny substancję zabytkową. Są to przeważnie niemal całkowite przebudowy obiektów z użyciem nowoczesnych materiałów. Stało się tak w przypadku 10 obiektów architektonicznych i 1 parku. W grupie tej znalazło się 5 obiektów folwarcznych, 3 rezydencjonalne, 2 gospodarcze i 1 z kategorii zieleń. Z tego 4 obiekty stanowiły własność samorządów, 3 były prywatne, 2 państwowe, 1 miał własność określoną jako inna, a do 1 brak jest danych o własności. Przykładem jest należący do właściciela prywatnego dwór w Dąbrówce, który został rozebrany, a następnie odbudowany przy użyciu nowoczesnych materiałów.

Obiekty przebudowane całkowicie lub niemal całkowicie to m.in. z dwory w Chomiąży Szlacheckiej, Okrągłej i Dąbrówce, być może posiadają jeszcze niewielkie fragmenty oryginalnej substancji zabytkowej, jednak nie na tyle znaczące, aby stwierdzić, że zachowały one wartość zabytkową. Przyczyną zniszczeń substancji zabytkowej przy dużej części z wymienionych obiektów było zapewne celowe działanie właścicieli.

Wśród obiektów nieistniejących można wyróżnić dwie główne grupy. Pierwsza to budynki gospodarcze (22 obiekty; 5,85% ich zasobu w województwie), najczęściej należące do zespołów dworsko-folwarcznych, np. stodoły w Dębicach, Kazaniu, Leniach Wielkich, Tłuchowie, magazyn w Woli, spichlerz w Kamienicy oraz budynek folwarczny w Miechowicach. Były one celowo rozbierane lub ulegały dewastacji, co było powodowane często brakiem świadomości mieszkańców lub użytkowników, że podlegają one ochronie jako obiekty rejestrowe. Druga grupa to obiekty mieszkalne (13), głównie wiejskie chaty i domy małomiasteczkowe. Pozostałe braki dotyczą obiektów rezydencjonalnych i zieleni (po 3), przemysłowych (2) oraz pojedynczych obiektów użyteczności publicznej, sakralnej, cmentarzy i innych.

W czasie przeprowadzania i opracowywania weryfikacji na terenie województwa kujawsko-pomorskiego z rejestru zabytków zostało wykreślonych 25 obiektów. Są to m.in. zespół dworsko-parkowy w Szembruku, obiekty folwarczne (m.in. z Różannej i Poledna, gdzie wykreślono obiekty współczesne nieposiadające wartości zabytkowych), zespół kolejki wąskotorowej Brodnica-Ostrowite (której elementy były już wykreślane wcześniej), dwór, kuźnia i wozownia w Chalinie, spichlerz w Kawęcinie. Wykreślono 3 obiekty zgłoszone podczas weryfikacji terenowej jako nieistniejące – stodołę, stajnię i wozownię z zespołu dworskiego w Dębicach (pow. włocławski). Wśród obiektów wykreślonych, pod względem funkcji dominują obiekty folwarczne (16), następne są obiekty rezydencjonalne (3), gospodarcze, przemysłowe i zieleń (po 2). Wykreślenia dotyczyły także części obiektów wpisanych do rejestru zabytku, przy utrzymaniu wpisu jego pozostałej reszty (jak np. wykreślenie części parku w Lubieniu Kujawskim i fragmentu cmentarza w Kcyni).

Fragmenty tekstu pochodzą z Raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych w województwie kujawsko-pomorskim. Zabytki wpisane do rejestru zabytków (księgi rejestru A i C), wyd. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2017.


Najnowsze wpisy z województwa kujawsko-pomorskiego

Zapoznaj się z najnowszymi wpisami o dworach i pałacach z naszej Bazy DIPP.

Dwór Żabienko
Dwór Żerniki
Dwór Chomiąża Szlachecka
Dwór Dobieszewko

Redaktorzy DIPP Kujawsko-pomorskiego
Nina Herzberg-Zielezińska

Nina Herzberg-Zielezińska

Myślę, że mogłabym siebie określić jako pasjonatkę i obrończynię zabytków. Jestem poszukiwaczką interesujących miejsc oraz historii. W realizowaniu wytyczonych sobie celów czy projektów jestem ambitna i uparta. Krótko mówiąc nie daje łatwo za wygraną. Od życia oczekuję samych pozytywnych wrażeń. Choć kocham swoje rodzinne miasto – Wejherowo – to uwielbiam podróżować, nie tylko za granicę ale również po Polsce. 

Moja przygoda z obiektami rezydencjalnymi rozpoczęła się od wycieczki do pałacu w Karżniczce i pomysłu na pracę magisterską. "Historyczne rezydencje powiatu wejherowskiego - krajobraz kulturowy i narracje"  dały początek mojej nowej pasji. To wtedy rozpoczęłam poszukiwania dworów i pałaców i odkryłam, że jest ich naprawdę dużo. Obecnie pracuję nad skatalogowaniem wszystkich obiektów rezydencjalnych w całej Polsce. 

logo dwory i pałace polski

Copyright © 2020 Dwory i Pałace Polski. Powered by Indico S.C.  & Joomla! CMS 

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Znajdż nas na:

Instagram Facebook Facebook youtube

Kontakt

Indico S.C. , Przyjaźni9, 84-215 Gowino
NIP: 5882424318, REGON: 366309509

Kontakt z redakcją:

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.