Dwór Skarpa

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana jest w dokumentach w 1432 r. W 1446 r. jako właściciela wymienia się Johanna de Skarpa (ze Skarpy). W 1450 r. wymienia się Jana i Piotra Gotarda, a w 1453 r. Janusza ze Skarpy. Używali już oni wówczas nazwiska Skarpscy. Następnie majątek wymieniany jest w dokumentach w 1461 r. W 1470 r. Piotr Skarpski sprzedał 5 i pół łanu Januszowi Klunskiemu za kwotę 40 grzywien. W 1476 r. wieś figuruje jako dobro rycerskie. W 1479 r. Jan Thunski (Janusz Klunski) zapisał 80 grzywien posagu i tytułem wiana 8 łanów wsi Skarpa żonie Annie.

W 1510 r. Janusz Klunski sprzedał 10 łanów Janowi Zebrzydowskiemu, a ten w 1515 r. odsprzedał je Mikołajowi Pamiętowskiemu. W 1511 r. Skarpa wymieniana była jako jedna z 14 osad folwarcznych. W 1540 r. jako właściciele wymieniani są Kluńscy i Pamiętowscy. W 1571 r. Jan i Marcin Skarpscy, synowie Macieja Skarpskiego, sprzedają swoje części majątku Maciejowi Myślenickiemu i Kasprowi Zernickiemu (Żernickiemu). Skarpa była własnością Pamiętowskich, Skarpskich i Klunskich do 1575 r., kiedy dobra skupili w swoich rękach – Kasper Żernicki i Maciej Myślęcki. W 1578 r. Maciej Myślęcki odkupił od Żernickiego jego część i został jedynym dziedzicem Skarpy. Maciej Myślęcki ożenił się z Małgorzatą Kłońską (Kluńską), z którą miał dwóch synów – Mikołaja i Jana. W źródłach wymienia się także córkę Annę, która miała otrzymać majątek od matki w 1593 r. z okazji ślubu z Fabianem (Fabjanem) Kowalkowskim. Jednak inne źródła wskazują na to, iż to Jan był dziedzicem majątku swoich rodziców. W 1604 r. sprzedał on swoją część bratu i tym samym Mikołaj stał się jedynym właścicielem Skarpy. W Tekach Dworzaczka rzeczywiście wymienia się Fabiana Kowalkowskiego, ale jako dzierżawcę majątku.

Przed 1606 r. Mikołaj Myślęcki ożenił się z Reginą Wałdowską. Brakuje informacji o ich potomstwie. Swój Majątek Mikołaj sprzedał w 1609 r. Januszowi Grzymułtowskiemu, kasztelanowi bydgoskiemu, staroście średzkiemu. Ze swoją żoną Barbarą z domu Grudzińską miał ośmiu synów: Stanisława (starostę średzkiego), Mikołaja, Andrzeja, Jana (opata w Lądzie), Krzysztofa (rotmistrza królewskiego), Marcina, Wojciecha i Macieja oraz trzy córki: Zofię, Annę i Katarzynę. W 1622 r. Grzymułtowscy wydzierżawili Janowi Werdzie. Jego córka Barbara wyszła za mąż za Samsona Garczyńskiego. Majątek przeszedł na Garczyńskich, którzy go odziedziczyli. Po śmierci Samsona dobra przeszły na Damiana Garczyńskiego. Damian ożenił się z Anną Radomicką, której zapisał posag na Skarpie. W zapiskach pojawia się później Krzysztof Garczyński. W 1725 r. właścicielem majątku był jego syn Andrzej Garczyński.

W 1730 r. Andrzej Garczyński zapisał połowę Skarpy w posagu swojej żonie Annie Trzebińskiej. Andrzej miał siostrę Zofię, która wyszła za Jana Radolińskiego. W 1733 r. spisali podział zysków w majątku. Garczyński w 1736 r. sprzedał połowę swojego majątku bratankowi – Mateuszowi Garczyńskiemu. Ten z kolei sprzedał dobra w 1740 r. Ignacemu Wałdowskiemu. Jego córka Cecylia Wałdowska wyszła za mąż za Wawrzyńca Ludwika Działyńskiego i tym samym przekazała majątek jako wiano swojemu mężowi. Następnie Skarpy odziedziczył ich syn Teodor Hipolit Działyński. W 1762 r. sprzedał on majątek Aleksandrowi Broniewskiemu. Później dobra nabył Maciej Bylina, który sprzedał majątek w 1780 r. Aubrachtim-Prądzyńskim.

Inne źródła podają, iż na przełomie XVI i XVIII w. właścicielem Skarpy został Reinhold Heidenstein, historyk i sekretarz królewski. Od ok. połowy XVII w. do XVIII w. majątek należał do rodziny Komierowskich. Z kolei Broniewscy posiadali Skarpę dopiero od 1773 r. Po nich majątek mieli Schmechlowie.

W 1797 r. Skarpę nabył Pawłowski od Schmeckla (Schmechla). Na początku XIX w. posiadał ją Mittelstaedt, a potem Prądzyńscy (od 1823 r., w innych źródłach Prądzyńscy mieli być właścicielami od 1780 r.), w tym Józef Prądzyński. Od końca XIX w. do 1939 r. właścicielem majątku był Lucjan Prądzyński (1880-1939, działacz społeczny i patriota, przewodniczący Powiatowej Rady Ludowej na część wschodnią powiatu złotowskiego od połowy 1919 roku do chwili przejęcia obszaru przyszłego powiatu sępoleńskiego przez Wojsko Polskie).

W 1930 r. Lucjan ufundował w parku kaplicę. W okresie międzywojennym w majątku hodowano konie i zajmowano się eksportem ziemniaków. Tuż przed wybuchem II wojny światowej Lucjan Prądzyński wraz z żoną Antoniną z Taczanowskich przepisali majątek na swojego syna – Andrzeja.

Z racji tego, iż Lucjan Prądzyński był patriotą i działaczem społecznym, jego i jego najbliższych w 1939 r. dotknęły represje ze strony Selbstschutzu. W obozie dla internowanych w Karolowie rozstrzelano Lucjana Prądzyńskiego i jego żonę Antoninę. Od 1939 do 1945 r. majątek Prądzyńskich skonfiskowali okupanci i poddali zarządowi przysłanego z Rzeszy administratora.

Po 1945 r. majątek przejął PGR. W dworze utworzono przedszkole oraz mieszkania dla pracowników PGR-u. W 1994 r. dwór przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa i następnie wydzierżawiła go PRHU „Dąbrad-Rol” Sp. z o. o. z siedzibą w Radzimiu. Obiekt w tym czasie nie był zagospodarowany. W 1997 r. dwór nabyła osoba prywatna.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X
• K. Bartowski, Zofia Wernerowska, Karta Biała, 1999, www.zabytek.pl
• Leszek Skaza, Powiat sępoleński 1920-2020, Sępólno Krajeńskie 2020.
• Teki Dworzaczka, www.tekidworzaczka.bk.pan.pl
• www.barbarafamily.eu
• www.sejm-wielki.pl

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia: Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza 2023