Dwór Niedźwiedź

Pierwsza wzmianka o wsi Niedźwiedź pochodzi z 1312 r. Wtedy biskup płocki Jan otrzymał ją od Zakonu Krzyżackiego w drodze zamiany za trzy wsie leżące w powiecie starogardzkim.

W 1384 r. biskup płocki Ścibor sprzedał Zakonowi wież za 800 grzywien z prawem jej odkupu. Jeszcze w 1570 r. jako właścicieli wymienia się Zakon Krzyżacki i biskupów płockich.

W 1784 r. właścicielem Niedźwiedzia został Sebastian Złotnicki, który dwa lata później przekazał majątek swojemu synowi – Ignacemu. W 1790 r. kupuje go porucznik Jan Jerzy Blumberg z Wronia, a w 1796 r. Michał Kerckow, właściciel Blizinek. W 1804 r. nowym właścicielem Niedźwiedzia zostaje referendarz Kucharski. Po jego śmierci z wdową po nim ożenił się kapitan Podczaski, który nie został jednak właścicielem majątku, ponieważ Kucharski w swoim testamencie uczynił swoimi spadkobiercami swoje dzieci. Dlatego też kolejnym właścicielem był syn Kucharskiego – Jan Kucharski, który w 1840 r. spłacił swoje rodzeństwo i stał się pełnoprawnym właścicielem majątku. W 1869 r. zmarł i majątek przeszedł na ręce jego syna – Kazmierza. Po nim zaś w 1882 r. dobra przeszły na własność jego siostry – Zofi. W 1861 r. Zofia wyszła za mąż za Józefa Mieczkowskiego z Ciborza. W 1882 r. wspólnie zamieszkali w Niedźwiedziu. Od tej pory wieś stała się gniazdem rodowym Mieczkowskich. W 1900 r. Józef Mieczkowski przekazał swój majątek synowi – Wacławowi, a ten w 1933 r. synowi – Leszkowi.

Po zakończeniu II wojny światowej w majątek przekształcono w PGR.

Został zaprojektowany przez Kazimierza Ulatowskiego pod koniec lat 20. XX w. i wybudowany dla rodu Kucharskich. Pełnoplastyczne figury niedźwiedzi ustawiono przed 3-osiowy ryzalitem, mieszczącym wejście główne. Owe figury były autorstwa współpracującego z architektem rzeźbiarza Ignacego Zelka. Nad wejściem rozłożył szeroko skrzydła - płaskorzeźbiony orzeł, cięty w modnej wówczas stylistyce art déco.

Dwór został wybudowany na planie wydłużonego prostokąta. Usytuowano go na osi parku o założeniu francuskim, w północnej części. Od północy do dworu prowadziła aleja dojazdowa zakończona kolistym podjazdem, obsadzona po obu stronach kasztanowcami.
Za najstarszą część dworu, przypisywaną fundacji rodziny Kucharskich, uważany jest korpus główny z poł. XIX w., parterowy, z piętrowymi facjatkami i częściowo podpiwniczony. Pośrodku elewacji ogrodowej, po stronie południowej, znajduje się trójosiowy ryzalit z wejściem głównym, przed którym umieszczony został taras z kamienną balustradą i szerokimi flankowanymi postumentami zwieńczonymi wazonami. Na wysokości poddasza posiada ona dwie kwadratowe kanelowane wieżyczki. Między oknami parteru, na wysokości gzymsów nadokiennych, umieszczono wspomniane wyżej niedźwiedzie głowy – 10 sztuk. Symbolizują one nazwę miejscowości. Przy krótkich bokach dworu znajdują się dwa pawilony występujące ryzalitowo od strony ogrodowej. Elewacje ich pokryte są bogatymi elementami zdobniczymi w postaci kanelowanych pilastrów o jońskich głowicach. Pawilony są zwieńczone kamiennymi balustradami z neorokokowymi wazonami. Nad wejściem do pawilonu wschodniego umieszczone zostały tarcze herbowe rodziny Mieczkowskich herbu „Zagłoba” i Działowskich herbu „Prawdzic”. Oficyna zachodnia, ustawiona szczytem do frontu, z neogotycką ośmioboczną wieżyczką od północy, mieściła kuchnię dworską. Skrzydło zachodnie oficyny parterowe, wzmiankowane jako późniejsze, powstałe w końcu XIX w., posiada najskromniejszy wystrój architektoniczny. Między korpusem głównym a oficyną znajduje się ukośnie biegnący łącznik, do którego włączono część pawilonu zachodniego.

Po 1945 r. był tu PGR. W sali jadalnej urządzono Klub Rolnika, a w innej gościł Związek Młodzieży Wiejskiej. W 1992 r. dwór przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, od której wydzierżawiła go potem spółka Warol.

Dziś dwór to prawie ruina. Nieogrodzony, ostał się mur z herbami Mieczkowskich „Zagłoba” i „Prawdzic” Kucharskich. Nad wejściem i na bramie – głowy niedźwiedzi. Dopiero w 2012 r. potomkowie wyprocesowali ruinę, którą musieli sprzedać. Dwór stoi pusty, częściowo zrujnowany.

Początek kolekcji dał Jan Kucharski, który w poł. XIX w. wzniósł w Niedźwiedziu dwór. W latach 80. XIX w. właścicielem majątku został Józef Mieczkowski. Kontynuował on zamiłowanie kolekcjonerskie swojego teścia i przekazał je kolejnemu pokoleniu – swojemu synowi Wacławowi.

Kolekcja Mieczkowskich uchodziła za największy zbiór artystyczny w Prusach Zachodnich, a później w województwie pomorskim.
Wacław Mieczkowski zaczął udostępniać swoje zbiory zwiedzającym, dzięki czemu nabrały charakteru prywatnego muzeum. Kolekcja, zgromadzona w 12 salach, miała różnorodny charakter, obejmowała zbiory malarstwa, rysunku i rzeźby, ale również porcelany, mebli, broni, numizmatów, tkanin, znalezisk archeologicznych oraz innych przedmiotów wyróżniających się wartościami artystycznymi lub historycznymi.

Zbiór obrazów liczył przeszło 80 płócien. Wśród nich, oprócz XVIII i XIX-wiecznych portretów rodzinnych, były dwie repliki warsztatowe Marcello Bacciarellego znanych portretów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego: w stroju koronacyjnym oraz popiersie ze wstęgą orderu Orła Białego. W galerii znajdowały się także obrazy renesansowych i barokowych twórców. Oprócz tego zgromadzono 114 miniatur portretowych, w tym 7 sygnowanych przez Annę Rajecką – znaną XVIII-wieczną malarkę. Wśród polskiego malarstwa znajdowały się płótna Jacka Malczewskiego (Dziewczynki w ogrodzie oraz Głowa siwobrodego starca), Juliusza Kossaka (Czerkies na koniu), Januarego Suchodolskiego (Wyścigi konne na Polu Mokotowskim w Warszawie), Franciszka Żmurki, Marcina Rożka oraz album 17 rysunków ołówkowych Jana Matejki.

Dwór w Niedźwiedziu zdobiło blisko dwadzieścia rzeźb, w większości nieznanych artystów, wśród nich praca Zraniona Nimfa Gustawa Eberleina, znanego XIX-wiecznego berlińskiego rzeźbiarza.
Okazała była kolekcja militariów, wśród których znajdowało się 9 pełnych zbroi płytowych XVI- i XVII-wiecznych (husarska, holenderska, hiszpańska, francuska, niemiecka, węgierska). Oprócz tego, liczne hełmy, tarcze, kolczugi, szable, szpady, rapiery, puginały, broń drzewcowa, kusze, łuki, pistolety, strzelby, garłacze, a nawet dwa działka trzyfuntowe i kilka armat XVIII-wiecznych, ryngrafy i kaplerze, ostrogi, strzemiona, siodła.

Bardzo bogato prezentował się zbiór mebli, wśród których był komplet jadalny w stylu chippendale oraz dyrektoriatu. Były także meble biedermeier, łóżko i szafa flamandzka, łoże florenckie z XVII w., komplet mebli orientalnych inkrustowanych kością i mosiądzem, tzw. meble gdańskie.
Imponująca była kolekcja zastawy stołowej, obejmującej ponad tysiąc sztuk, wśród której znalazły się komplety porcelany z Miśni, Sèvres i Berlina, a także naczynia fajansowe z Delft i Nieborowa. Liczne były, modne na XVIII-wiecznych stołach, porcelanowe figurki,także miśnieńskie.

Wśród precjozów religijnych duże wrażenie robił dwumetrowy różaniec z kości słoniowej, którego własność przypisywana była królowej Jadwidze Andegaweńskiej, oraz kryształowy relikwiarz. Z kolei w bogatej kolekcji biżuterii bardzo cenne były pamiątki po Tadeuszu Kościuszce: złoty pierścień, krzyżyk oraz tabakiera i luneta.
Dużo miejsca na ekspozycji zajmowały stroje damskie i męskie (głównie XVIII- i XIX-wieczne), a pomiędzy nimi kilkanaście pasów kontuszowych, m.in. z manufaktur w Słucku i Lipkowie.

W Niedźwiedziu nie brakowało kolekcji zegarów i zegarków kieszonkowych, lamp, lichtarzy, flakonów, kadzielnic, kałamarzy, kart i kości do gry, zabawek, a także kłódek, zamków i kluczy.
Mieczkowscy zgromadzili również sporą kolekcję numizmatów (około tysiąca sztuk) oraz tłoków pieczętnych. Skromniejsza była biblioteka, obejmowała kilkaset pozycji, ale zawierała też starodruki. Zbioru dopełniały znaleziska archeologiczne, pozyskane głównie dzięki przypadkowym odkryciom podczas prac polowych.

W latach 1939–1944 część zbiorów wywieźli Niemcy‚ resztę zrabowali Rosjanie i miejscowa ludność.

• M. Felińska, Karta Biała, 1990
• Gradowski Michał, Epitafium Niedźwiedzia, „Spotkania z zabytkami” nr 6/1981

Opracowanie: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Michał Piotrowski, 2022