Pałac w Kołbieli

Stara Wieś była pierwotnie, tak jak dziś, częścią Kołbieli – gniazda i własności Kołbielskich, aż do śmierci w 1622 roku ostatniego z rodu Krzysztofa Kołbielskiego i Anny z Kołbielskich Gerszewskiej. Później, w XVII i XVIII wieku, należała do Grabianków, w tym około 1636 roku Bartłomieja Grabianki, stolnika czerskiego, a w 1783 roku Jacentego Grabianki, starosty mszanieckiego. Z końcem XVIII wieku i w pierwszej połowie XIX stulecia w rękach kolejno Chrzanowskich, Markowskich i Dąbrowskich. Wówczas istniała już niezależna od Kołbieli miejscowość Stara Wieś. Od 1866 roku Stara Wieś należała do Józefa Zamoyskiego (1835–1878), działacza gospodarczego i kulturalnego, prezesa Warszawskiego Towarzystwa Wyścigowego, jednego z inicjatorów powołania Towarzystwa Kredytowego m. st. Warszawy, zaangażowanego w budowę Kolei Nadwiślańskiej, przyjaciela Wokulskiego z Lalki Prusa. Śmierć czterdziestotrzyletniego przedsiębiorczego hrabiego miała w niejednej sprawie pokrzyżować plany „Stachowi”. Po bezpotomnej śmierci Józefa Zamoyskiego Starą Wieś objął Tomasz Zamoyski, a następnie jego syn Maurycy (1871–1939), niezwykle znany i zasłużony dla niepodległości Polski polityk, współpracownik Romana Dmowskiego, działacz Ligi Narodowej, podczas I wojny wiceprezes Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, reprezentant sprawy polskiej wobec mocarstw zachodnich w czasie I wojny światowej, kandydat na prezydenta Polski w 1922 roku, piętnasty ordynat na Zamościu. W rękach Zamoyskich Stara Wieś pozostawała do końca.

W 2017 roku pałac został sprzedany. Nowy właściciel zaplanował remont, który ma przekształcić go w nowoczesny obiekt  konferencyjny z basenem, restauracją i częścią hotelową.

Dwór wzniesiony został w latach siedemdziesiątych XIX wieku dla Józefa Zamoyskiego, działacza gospodarczego i kulturalnego, założyciela wzorowego gospodarstwa w Starej Wsi. Bardziej przypomina niedużą miejską willę z Alei Ujazdowskich w Warszawie niż ziemiańską siedzibę. Autorem projektu jest najprawdopodobniej utalentowany warszawski architekt Leandro Marconi (1834––1919), syn Henryka Marconiego, autor późniejszego pięknego pałacu w Brzeźnie, a w stolicy takich budowli, jak niezachowana do dziś synagoga na Tłomackiem, pałac Konstantego Zamoyskiego na ul. Foksal czy współczesne starowiejskiemu dworowi wille w Alejach Ujazdowskich Wernickiego, Sobańskich i Raua. Zwarta piętrowa bryła, zróżnicowana zarówno w elewacji frontowej, jak ogrodowej skrajnymi ryzalitami, odwołuje się do tradycji renesansowej willi włoskiej. Niewykluczone, że dwukolumnowy joński portyk wspierający balkon dostawiony został dopiero z początkiem XX wieku. Naroża budowli boniowane, a okna w dekoracyjnych obramieniach zwieńczone w dolnej kondygnacji naczółkami zamkniętymi odcinkowymi łukami.

Młyn znajdujący się Kołbieli został wybudowany przez właściciela pałacu hr. Józefa Zamoyskiego w latach 1871-1872. Wraz z folwarkiem stanowiły "wzorowe gospodarstwo rolne" tamtego okresu. W budynku zachowała się większość układu produkcyjnego, drewniane stropy oraz maszyny młynarskie.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013, korekta: Nina Herzberg-Zielezińska

• Aleksandra Czajkowska, Linia Otwocka, 2017 r.
• Młyn hrabiego Zamoyskiego w Kołbieli

Zdjęcia: Piotr Libicki, Tomek Szejnoch, 2020 r.