Pałac w Janowie

W XVIII wieku Janów należał do Chyłkowskich, w tym w 1783 roku szambelana Chyłkowskiego. W XIX wieku właścicielami Janowa byli: w 1816 roku Lesiewscy, w 1843 Gustaw de Prechamps, w 1844 roku Antoni Gisiler, potem Anna Szamowolska, Nikodem Zarzelski, w 1853 roku Aleksandra Wysocka-Bull, a następnie w 1859 roku August Trzetrzewiński. Na początku XX wieku własność Marii z Buczyńskich Filewiczowej, a następnie Lucjana i Cecylii z hr. Potockich Ceglińskich. W latach dwudziestych właścicielem majątku liczącego 90 hektarów był Lucjan Cegliński.

W miarę rozwoju badań nad polskim odrodzeniem coraz częściej w krakowskich Sukiennicach, tarnowskim i sandomierskim ratuszu, w kamienicach zyskujące-go na popularności Kazimierza nad Wisłą dopatrywano się ducha prawdziwie polskiej architektury. One też stawały się inspiracją dla niektórych, wznoszonych z początkiem XX wieku budowli w „stylu narodowym”, zanim ostatecznie w wyniku kilku wystaw, konkursów i publikacji przyjął się powszechnie styl pol-ski, łączący elementy rezydencjonalnej architektury baroku z motywami klasycystycznymi epoki stanisławowskiej i pewną domieszką modernizmu. Dobrym tego przykładem jest pałac w Janowie, wzniesiony najprawdopodobniej pomiędzy 1911 a 1914 rokiem dla Lucjana Ceglińskiego i jego żony Cecylii z Potockich. Choć posiada on właściwie klasycystyczno-barokową strukturę – piętrowy nakryty dachem uskokowym, z ryzalitem zwieńczonym trójkątnym naczółkiem z herbami Pilawa i Topór, poprzedzony czterokolumnowym portykiem wspierającym balkon – to dzięki renesansowej attyce odwołującej się do krakowskich Sukiennic zyskuje neorenesansowy charakter. Polski neorenesans nie przyjął się szeroko jako styl narodowy, choć jeszcze przed I wojną światową, w 1913 roku, w formach tych wzniesiony został w Warszawie Trzeci Most, czyli most Mikołajewski, późniejszy most Poniatowskiego, zaprojektowany przez Stefana Szyllera. W okresie międzywojennym na słynną Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu w 1929 roku w stylu neorenesansu polskiego wzniesiono monumentalny budynek Pałacu Rządowego, późniejsze Collegium Chemicum. Prawdziwe jednak triumfy polski neorenesans święcił po II wojnie światowej, kiedy w Warszawie powstawała Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa, a w samym sercu pięła się w górę ikona stolicy – Pałac Kultury i Nauki. Nawiązująca do polskiego odrodzenia ornamentyka tych budowli każe w nich widzieć przykłady narodowo-socrealistycznego stylu lat pięćdziesiątych XX wieku, ale również specyficzną kontynuację artystycznych założeń pałacu w Janowie. Na Mazowszu do polskiego renesansu odwołują się również pałace w Głuchowie oraz Krzykosach.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki