Podkarpackie Dwory i Pałace

Obiekty rezydencjalne w województwie podkarpackim

Województwo podkarpackie zajmuje większą część dorzecza Sanu i Wisłoki, a tym samym zajmuje teren pomiędzy Karpatami i doliną Wisły. Teren obecnego województwa podkarpackiego był w ciągu wieków regionem pogranicza etnicznego, politycznego i religijnego. To historycznie uwarunkowane położenie „na pograniczu kultur” miało decydujący wpływ na ukształtowanie zachowanego do dziś dziedzictwa kulturowego. Warunki geograficzne i przyrodnicze oraz niezwykła różnorodność zasobu dziedzictwa kulturowego będąca świadectwem wielonarodowości i wielowyznaniowych tradycji tych ziem sprawia, że krajobraz kulturowy dzisiejszego województwa jest bogaty, zróżnicowany i niejednorodny.

Na terenie województwa podkarpackiego do rejestru zabytków nieruchomych wpisanych było 4757 obiektów (według stanu na 30 kwietnia 2016 r.), co stanowiło 6,71% wszystkich zabytków w skali kraju.

Budynki folwarczne na terenie województwa podkarpackiego charakteryzują się prostą formą i bryłą. Elementy dekoracyjne – poza nielicznymi wyjątkami – są w tych budynkach bardzo skromne lub nie występują wcale (oprócz zespołów folwarcznych usytuowanych w bliskim sąsiedztwie najokazalszych rezydencji, jedynie spichlerze dworskie są niekiedy dekorowane bardziej okazale). Grupę liczącą 204 budynki (4,21% w skali kraju) stanowią obiekty rezydencjonalne (dwory i pałace).

Uwzględniając fakt, że do obiektów zagrożonych zaliczono jedynie zabytki w katastrofalnym stanie technicznym, ich liczba – 149 obiektów (3,54%) wydaje się wysokim, negatywnym wskaźnikiem. Stwierdzić trzeba, że zagrożone są przede wszystkim obiekty nieużytkowane. To tych grup należą także: obiekty: rezydencjonalne [51 nieużytkowanych (25,5% całej grupy), w tym 30 zagrożonych], folwarczne [93 nieużytkowane (33,7% całej grupy), w tym 33 zagrożone].

W podziale według funkcji pierwotnej najwyższy w skali województwa procentowy udział obiektów, których stan określono jako zagrożony, występuje w grupach zabytków: rezydencjonalne (32 obiekty, 16%), zamki (3; 15,79%) oraz folwarczne (34; 12,32%).

Obiekty zagrożone - czytaj więcej

Najliczniej reprezentowane obiekty zagrożone to zespoły rezydencjonalnych i zespoły folwarczne (często towarzyszących tym pierwszym). Niejednokrotnie obiekty zagrożone występują zespołowo (jeśli zagrożony jest np. dwór, to zagrożone są również towarzyszące mu obiekty folwarczne).

Najczęstszymi przyczynami zagrożeń są zużycie materiału/konstrukcji (129 obiektów), brak zabezpieczenia/brak pielęgnacji/konserwacji (105 obiektów), brak użytkownika (101 obiektów), a najrzadziej zagrożenia inwestycyjne obiektów (12 obiektów), zagrożenia inwestycyjne w otoczeniu obiektu (3 obiekty) i niewłaściwe użytkowanie (2 obiekty). W jednym przypadku jako przyczynę zagrożenia wskazano tereny zalewowe (drewniano - murowany dwór w Trześni). Należy zaznaczyć, że w przypadku niemal każdego obiektu uznanego za zagrożony wskazywano przynajmniej dwie, a najczęściej trzy przyczyny zagrożeń.

W wyodrębnionych grupach w odniesieniu do funkcji, zagrożenia zwane: zużycie materiału/konstrukcji, brak zabezpieczenia/brak pielęgnacji/konserwacji oraz brak użytkownika w największej liczbie występują w obiektach folwarcznych, rezydencjonalnych, sakralnych i mieszkalnych, a w najmniejszej w zamkach, obiektach, obronnych i przemysłowych.

Wśród zagrożonych zabytków przeważają obiekty rezydencjonalne, folwarczne i sakralne. Wydaje się, że największym problemem jest duża liczba nieużytkowanych, niszczejących obiektów rezydencjonalnych i folwarcznych, niekiedy o dużych wartościach zabytkowych. Problem ten dotyczy w zasadzie całego obszaru województwa. Wiele dawnych dworów znajduje się już w stanie ruiny lub do stanu tego zmierza. Wykorzystywane przez długi czas niezgodnie z funkcją, często w ostatnich latach nieużytkowane, niejednokrotnie wymagają podjęcia natychmiastowych prac zabezpieczających, a następnie konserwatorskich, rewaloryzacyjnych oraz znalezienia odpowiedniej funkcji użytkowej. W przypadku zespołów dworsko-parkowych nierzadko najgorszy stan zachowania dotyczy budynków gospodarczych wchodzących w skład tych zespołów. Budynki te − często przerażająco zdegradowane (łącznie z całym otoczeniem), pozbawione użytkownika (lub wykorzystywane niezgodnie z funkcją) − ulegają dalszej degradacji, są niszczone i dewastowane. Najczęściej brak jest także perspektywicznych planów ich zagospodarowania. W przypadku wielu zespołów dworsko-parkowych znajdujących się w złym stanie technicznym sprawę pogarsza sytuacja prawna obiektów (fakt nieuregulowanej własności, roszczenia własnościowe, rozparcelowanie, nowe zainwestowania terenu często nieusuwalne – szkoły). Problem ten dotyczy także zabytkowych parków i ogrodów będących częścią składową ww. zespołów. Duża ich część jest nadal niewłaściwie zagospodarowana i użytkowana, a odnośnie do parków nieużytkowanych ich stan zachowania często określić można jako bardzo zły. Znacznemu lub całkowitemu zatarciu ulegają często historyczne układy kompozycyjne parków. Zdecydowana większość założeń wymaga prac pielęgnacyjnych i porządkowych, a znaczna ich ilość – prac konserwatorskich i rewaloryzacyjnych (m.in. ze względu na chaos przestrzenny). Bardzo ważne jest także przeciwdziałanie tendencjom do modernizacji i zagospodarowywania zespołów zieleni niewłaściwymi programami użytkowymi. W wielu wypadkach katastrofalny stan zachowania powoduje, że koszty ewentualnych prac remontowo-konserwatorskich przekraczają możliwości finansowe właścicieli, nawet pomimo możliwości uzyskania dotacji na ten cel.

zobacz wszystkie wpisy z województwa podkarpackiego

Najnowsze wpisy z województwa podkarpackiego

Zapoznaj się z najnowszymi wpisami o dworach i pałacach z naszej Bazy DIPP.

Dwór Rokietnica

Dwór Krasińskich

Dwór Bachórzec

Pałac Bieździedza

Redaktorzy DIPP podkarpackiego

Nina Herzberg-Zielezińska

Myślę, że mogłabym siebie określić jako pasjonatkę i obrończynię zabytków. Jestem poszukiwaczką interesujących miejsc oraz historii. W realizowaniu wytyczonych sobie celów czy projektów jestem ambitna i uparta. Krótko mówiąc nie daje łatwo za wygraną. Od życia oczekuję samych pozytywnych wrażeń. Choć kocham swoje rodzinne miasto – Wejherowo – to uwielbiam podróżować, nie tylko za granicę ale również po Polsce.

Moja przygoda z obiektami rezydencjalnymi rozpoczęła się od wycieczki do pałacu w Karżniczce i pomysłu na pracę magisterską. "Historyczne rezydencje powiatu wejherowskiego - krajobraz kulturowy i narracje" dały początek mojej nowej pasji. To wtedy rozpoczęłam poszukiwania dworów i pałaców i odkryłam, że jest ich naprawdę dużo. Obecnie pracuję nad skatalogowaniem wszystkich obiektów rezydencjalnych w całej Polsce.

Skontaktuj się ze mną

logo dwory i pałace polski