Twój koszyk jest pusty

  • Pałac w Balicach
    Pałac w Balicach
    Województwo małopolskie

    Pałac w Balicach został wybudowany w XVIII wieku przez ówczesnych właścicieli – Szembeków – w miejscu innego, starszego obiektu. Obecny budynek zyskał eklektyczny wygląd za sprawą przebudowy, która nastąpiła w latach 1887-1894 za sprawą Dominika Radziwiłła.

Małopolskie Dwory i Pałace

Obiekty rezydencjalne w województwie małopolskim

Nazwy Małopolska zaczęto używać w końcu XV w. Obszar dzisiejszego województwa (19 powiatów i 3 powiaty grodzkie) to ledwie zachodnia część rozległej krainy geograficzno-historycznej, której osią jest Wisła. Małopolska jest, obok Śląska, kolebką najstarszego osadnictwa pradziejowego w Polsce. Na terenie województwa do rejestru zabytków nieruchomych wpisanych jest 5299 obiektów, co stanowi 7,485% obiektów wpisanych do rejestru w skali kraju.

Dawne rezydencje ziemiańskie najliczniej występują w północnym obszarze województwa. Z kolei całe zespoły rezydencjalne z folwarkami to domena obszarów oświęcimskiego i wadowickiego.

Ogólnopolska ranga Krakowa jako stolicy państwa rzutowała na sieć osadniczą i rozmieszczenie obiektów rezydencjonalnych. W skład tej grupy wchodzą 22 zamki, m.in. w Wieliczce (XIII–XIX w.), Czorsztynie (koniec XIII w.), Pieskowej Skale (połowa XIV w.), Rudnie (zamek Tenczyn, połowa XIV w.), Ojcowie (XIV w.), Niedzicy (XIV w.), Dębnie (lata 1470–1480), Nowym Wiśniczu (początek XVI w.) i Niepołomicach (XVI w.); pałace, m.in. Zator (1455 r.), Balice (I połowa XVI w. i początek XIX w.), Książ Wielki (lata 1585–1595), Polanka Wielka (1769 r.), Igołomia (XVIII/XIX w.), Osiek (koniec XVIII i XIX w.), Pławowice (1804 r.), Młoszowa (1809 r.), Krzeszowice (stary pałac z ok. 1830, nowy pałac z lat 1850–1857) i Paszkówka (1860 r.); dwory, m.in. Frydman (XVI/XVII w.), Stryszów (I połowa XVII w.), drewniany dwór w Laskowej (XVII  w.), drewniany dwór w Goszycach (XVII/XVIII w.), drewniany dwór w Raciechowicach (1760 r.), Modlnica (XVIII w.), Bolechowice (koniec XVIII w.), Glanów (koniec XVIII w.), Mogilany (koniec XVIII w.), Gorzeń Górny (I połowa XIX w.) i Grodkowice (1902 r.), a także pozostałości zespołów dworskich w postaci dawnych zabudowań folwarcznych. Wartość zespołów rezydencjonalnych jest różna. Powstały od XVI do początku XX w. Ewidencją objęto również te zespoły, które dziś nie posiadają wyraźnych cech stylowych w wyniku kolejnych przekształceń, jednakże posadowione są w miejscach obiektów starszych, których relikty ujawniają się w trakcie badań architektonicznych i prac remontowych. Niemal przy każdym zespole rezydencjonalnym zachowały się zespoły zieleni – parki i ogrody. Niektóre przetrwały w prawie niezmienionym układzie, jednak w większości z nich dyspozycja przestrzenna została przekształcona.

W dobrym stanie jest 227 obiektów rezydencjonalnych (80,50%), 370 założeń zieleni (88,94%), 179 obiektów folwarcznych (65,09%).

W skali całego województwa zagrożonych jest 378 obiektów, co stanowi 7,79% zasobu. Wśród nich znajdują się 44  obiekty rezydencjonalne (15,60%), 40 założeń zieleni (9,62%), 56 obiektów folwarcznych (20,36%), 14 budynków gospodarczych (6,09%).

Obiekty zagrożone - czytaj więcej

Zagrożenia mają zróżnicowane przyczyny – brak odpowiedniej opieki właścicielskiej, skomplikowana sytuacja prawna utrudniająca pozyskanie dofinansowania, zagrożenia naturalne (np.  powodzie; kościół w Tropiszowie zagrożony jest osuwiskiem), dekapitalizacja substancji budowlanej, brak zainteresowania miejscowych władz utrzymaniem obiektu i znalezienia dla niego niekolidującej funkcji współczesnej. W najgorszym stanie zachowania jest zasób obiektów przemysłowych (63,33%) i folwarcznych (65,09%); w większości utraciły one swą pierwotną funkcję, są nieużytkowane, co wiąże się z ich destrukcją, lub przebudowywane i adaptowane do nowych funkcji. W przypadku budynków gospodarczych nastąpiło zużycie materiału/ konstrukcji, głównie z przyczyny braku użytkowania. W kilku przypadkach stwierdzono zagrożenie inwestycyjne w sąsiedztwie obiektu (np. nowa zabudowa na obrzeżach parków lub w ich częściach). Największa liczba obiektów w tej grupie to zabytki nieużytkowane, z czym wiąże się brak remontów i niechęć do utrzymywania ich w należytym stanie.

Najwięcej obiektów zagrożonych, które nie utraciły swej wartości, procentowo, jest w  powiecie oświęcimskim – 28 (21,21% zasobu), liczbowo zaś w powiecie tatrzańskim – 60 (20,91%). Najczęstszymi przyczynami zagrożenia są brak użytkowania zespołu czy obiektu oraz brak zabezpieczenia i bieżących remontów. Dotyczy to głównie zespołów dworsko-parkowych i folwarcznych.

Utratę wartości zabytkowych wśród obiektów rezydencjonalnych w skali całego województwa stwierdzono w 3 obiektach, co stanowi 1,06% zasobu. W przypadku pałacu w Śmiłowicach, który spłonął w 1966 r., nastąpiła jego całkowita odbudowa w 2007 r. z daleko idącą przebudową i rozbudową. Został wybudowany on jako nowy obiekt, odbiegający od bryły i formy dawnego pałacu. Inne zostały przebudowane niezgodnie ze sztuką konserwatorską, z daleko idącą rozbudową, która spowodowała utratę ich wartości zabytkowych, na podstawie których zostały wpisane do rejestru zabytków. Zazwyczaj proces utraty wartości był wieloletni – przebudowy, rozbudowy, przekształcenia. Wszystkie zostały przekształcone po 2010 r.

Utrata obiektów rejestrowych wynika z przyczyn losowych (jak pożary) lub złej woli albo zaniedbania ze strony właściciela. Aż 180 obiektów nie istnieje (3,71% zasobów województwa), w tym 8 obiektów rezydencjonalnych (2,84%), 4 założenia zieleni (0,96%), 16 obiektów folwarcznych (5,82%), 29 budynków gospodarczych (12,61%).

Fragmenty tekstu pochodzą z Raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych w województwie małopolskim. Zabytki wpisane do rejestru zabytków (księgi rejestru A i C), wyd. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2017



Najnowsze wpisy z województwa małopolskiego

Zapoznaj się z najnowszymi wpisami o dworach i pałacach z naszej Bazy DIPP.

Pałac Izbicko
Dwór z Drogini w Wygiełzowie
Pałac Czarnocin
Pałac Błotnica Strzelecka

Redaktorzy DIPP małopolskiego
Nina Herzberg-Zielezińska

Nina Herzberg-Zielezińska

Myślę, że mogłabym siebie określić jako pasjonatkę i obrończynię zabytków. Jestem poszukiwaczką interesujących miejsc oraz historii. W realizowaniu wytyczonych sobie celów czy projektów jestem ambitna i uparta. Krótko mówiąc nie daje łatwo za wygraną. Od życia oczekuję samych pozytywnych wrażeń. Choć kocham swoje rodzinne miasto – Wejherowo – to uwielbiam podróżować, nie tylko za granicę ale również po Polsce. 

Moja przygoda z obiektami rezydencjalnymi rozpoczęła się od wycieczki do pałacu w Karżniczce i pomysłu na pracę magisterską. "Historyczne rezydencje powiatu wejherowskiego - krajobraz kulturowy i narracje"  dały początek mojej nowej pasji. To wtedy rozpoczęłam poszukiwania dworów i pałaców i odkryłam, że jest ich naprawdę dużo. Obecnie pracuję nad skatalogowaniem wszystkich obiektów rezydencjalnych w całej Polsce. 

logo dwory i pałace polski

Copyright © 2020 Dwory i Pałace Polski. Powered by Indico S.C.  & Joomla! CMS 

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Znajdż nas na:

Instagram Facebook Facebook youtube

Kontakt

Indico S.C. , Przyjaźni9, 84-215 Gowino
NIP: 5882424318, REGON: 366309509

Kontakt z redakcją:

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.