Pałac w Turzy Małej

Pochodzenie nazwy wsi kojarzone jest z turem, przodkiem bydła domowego, lub z turzycą - rośliną podobną do trawy, rosnącą na podmokłych i bagiennych terenach. Nie można wykluczyć, że nazwa wsi ma związek z oddaloną od niej o kilkanaście kilometrów Turzą Wielką.

Pierwsza wzmianka o Turzy Małej zachowała się w aktach Rady Miasta w Działdowie i pochodzi z 1415 r. W 1418 r. wielki mistrz zakonu krzyżackiego Michał Küchmeister nadał ją na prawie magdeburskim Degherowi von Braugusen. W 1522 r. książę Albrecht przyznał majątek naczelnikowi w Soldau Andreasowi von Wilmsdorf von der Oelsnitz.

W połowie XVI w. w Turzy Małej mieszkali sami Polacy. W 1621 r. właścicielem wsi był Albrecht Szarzewski (lub Sarchewski) z Olszewa. W latach 1724-1790 majątek był w posiadaniu rodziny von Gersdorf. W 1791 r. jako właściciela wymienia się Georga Küchmeistera ze Sternberg.

Pałac w Turzy Małej został wybudowany w latach 1880-1900 w stylu renesansu niemieckiego, charakteryzującego się przede wszystkim bogato zdobionymi wykuszami, lukarnami i wysokimi frontonami oraz stosowaniem ornamentyki cekinowej, okuciowej i rolwerkowej. Właścicielem i inicjatorem budowy był Friedrich von Konwantzky (Kownacki). Jednak zanim powstał pałac, Friedrich w folwarku zbudował między innymi murowany, dwukondygnacyjny dwór. Około 1870 roku powstało tu również kilka zabudowań gospodarczych, jak np. murowany z czerwonej cegły budynek gorzelni (1873 r).

W 1905 r. sprzedał on majątek Alfredowi Oehlrichowi pochodzącemu z Prus Zachodnich. Główny nacisk położył on na uprawę zboża i hodowlę bydła. Sposób prowadzenia przez niego gospodarki rolnej należał, jak na ówczesne czasy, do nowoczesnych. W 1919 r. dobra po nim odziedziczył jego syn, Herbert.

Po 1945 r. majątek upaństwowiono. Pałac został przeznaczony na mieszkania dla pracowników utworzonego tu PGR-u. Pałac był niewłaściwie użytkowany i nieremontowany oraz bezmyślnie niszczony. Od 1970 do 1993 r. należał do PGR w Lidzbarku Welskim i był niezamieszkany. W 1980 r. rozpoczęto jego remont, jednak został on przerwany po likwidacji PGR-u. Pałac przeszedł na własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i został całkowicie opuszczony. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych. Z wniosków zawartych w dokumentacji historyczno-architektonicznej z roku 1978 wynika, że pomimo nieźle zachowanej bryły, obiekt znajduje się w stanie wewnętrznej ruiny.

Pałac został wpisany do „Szlaku dziedzictwa kulturowego gminy Płośnica”. Szlak ten prowadzi turystę przez najciekawsze miejsca na terenie gminy Płośnica.

• Halina Liśnicka, Karta Biała, 1995, www.zabytek.pl
• Teresa Palacz, Jacek Kaczurba, Karta Biała, 1999, www.zabytek.pl
• Plan odnowy miejscowości wsi turza mała na lata 2015 -2025, dostęp online.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia: Michał Piotrowski, Marcin Tymiński, Tajemnice Pomorza, 2022 r.