Pałac w Sławikowie

Pałac Sławików, majestatyczna rezydencja zlokalizowana w malowniczej scenerii, stanowi nie tylko świadectwo architektury, lecz także enigmatyczną zagadkę dla historyków i archeologów. Choć wiele wysiłku zostało włożone w datowanie jego powstania, wciąż pozostaje niejasne, kiedy dokładnie ten monumentalny budynek został wzniesiony.

Edward Wieczorek umiejscawia początek historii pałacu Sławików na koniec XIX wieku. Z kolei Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki, w swoim Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, sugerują, że budowla ta powstała w trzeciej ćwierci tego samego stulecia.

Z kolei Grzegorz Wawoczny łączy genezę pałacu z postacią Fryderyka Grzegorza von Lautensac, który miał związek z Sławikowem.

 Nazwa wsi wywodzi się od polskiego słowa "sława". Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z łacińskiego dokumentu z 1223 roku, gdzie jest zapisana jako Slavicovo. Niektórzy badacze sugerują, że nazwa może być patronimiczna, pochodząca od imienia założyciela lub właściciela o imieniu Sławik.

Heinrich Adamy, niemiecki geograf i językoznawca, w swojej pracy o nazwach miejscowych na Śląsku, opublikowanej we Wrocławiu w 1888 roku, podaje wcześniejszą formę niemieckiej nazwy miejscowości jako "Slawików", tłumacząc ją jako "Berühmter Ort", czyli "Sławna miejscowość". Niemcy fonetycznie zgermanizowali nazwę na "Slawikau", co doprowadziło do utraty jej pierwotnego znaczenia. W okresie hitlerowskiego reżimu, w latach 1936-1945, nazistowska administracja III Rzeszy zmieniła zgermanizowaną nazwę miejscowości na nową, całkowicie niemiecką Bergkirch, ze względu na jej słowiańskie pochodzenie.

Pałac, prawdopodobnie zbudowany przez Fryderyka Gregora von Lautensac w XVIII wieku, był pierwotnie własnością tejże rodziny. Następnie, w okresie od 1795 do 1831 roku, należał do rodziny Eichendorffów. W latach 1856-1965 przeszedł przez proces przebudowy zgodnie z duchem XIX-wiecznego eklektyzmu, pod kierunkiem Ernesta von Eikstedta, cechującego się dominującymi akcentami neoklasycystycznymi. Potomkowie Eikstedta posiadali pałac do 1945 roku.

Projekt przebudowy pałacu w Sławikowie, 1856, Śląska Biblioteka Cyfrowa, domena publiczna

Pod koniec II wojny światowej, w czasie walk o przyczółek łubowicki, pałac został częściowo zniszczony w starciach między Wehrmachtem a Armią Czerwoną. W okresie PRL-u, wyposażenie pałacu zostało rozkradzione, a budynek sam popadł w ruinę.

Otoczony parkiem o powierzchni 6 hektarów, w którym rosną drzewa liściaste, pałac kryje ruiny kaplicy nagrobnej von Eikstedtów, wybudowanej w stylu neogotyckim. Wokół pałacu rozpościerają się także ruiny dawnego spichlerza i oranżerii. Jest to największa budowla tego typu poza Rudami, inspirowana motywami greckimi i włoskimi.

Karta Biała, www.zabytek.pl

Po 1989 roku pałac przeszedł we władanie Agencji Nieruchomości Rolnych, która następnie sprzedała go prywatnemu inwestorowi. W 2005 roku inwestor przekazał nieruchomość gminie Rudnik, ze względu na brak możliwości utrzymania tego zabytku.

W 2011 roku wójt gminy planował wystawić pałac na licytację. Jednak od 2018 roku gmina Rudnik zdecydowała się zrezygnować z planów sprzedaży obiektu i zabezpiecza go przed dalszą degradacją. Oobiektem opiekuje się Fundacja Gniazdo.

W 2023 roku Narodowa Agencja Rewitalizacji Dziedzictwa ogłosiła, iż sfinansuje odbudowę pałacu w Sławikowie.

Pałac, zbudowany z cegły i pierwotnie otynkowany, charakteryzuje się boniowaniem wykonanym w przyziemiu oraz centralnie umieszczonymi ryzalitami w dłuższych elewacjach, wzniesionymi na planie prostokąta.

Wybudowany w stylu eklektycznym, pałac posiadał trzy kondygnacje i był częściowo podpiwniczony, z płaskim dachem pokrywającym całość. Fasada wschodnia liczyła 19 osi, z pięcioosiowym ryzalitem w centrum, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem z płaskorzeźbami, poprzedzonym portykiem kolumnowym, oraz czworobocznymi wieżami.

Elewacja zachodnia, zwana ogrodową, powtarzała układ fasady, lecz bez portyku, zamykając się cylindrycznymi wieżyczkami. Do budynku od południowego wschodu przylegała oranżeria w postaci galerii arkadowej, dwukondygnacyjna, z niewielkim budynkiem w środku, zamykającą się trójkątnymi przyczółkami.

Wnętrza charakteryzował dwutraktowy układ, z korytarzem pomiędzy traktami. W niektórych pomieszczeniach zachowały się sklepienia piwnic, kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe sklepienia parteru oraz pozostałości ozdobnych detali, głowic kolumn, nisz na rzeźby i oryginalne futryny. Podłużny taras prowadził do parku, nad którym rozciągał się tunel, istniejący do dziś.

Projekt pałacu w Sławikowie, 1856, Śląska Bibliote Cyfrowa, domena publiczna

Tekst: Dariusz Poborski i Nina Herzberg-Zielezińska

• Karta biała, www.zabytek.pl
• Śląska Biblioteka Cyfrowa
• Fundacja Gniazdo
• Rekonstrukcje i odbudowy
• Ruiny pałacu w Sławikowie
• Pałac Sławików

Zdjęcia:

• Dariusz Poborski, https://poborskid.wordpress.com/