Pałac w Choczu

Pałac infułatów w Choczu, nie będąc ośrodkiem dóbr, spełnia jednak „warunki” stawiane wiejskiej rezydencji. Zbudowany przez architekta Efraima Szregera dla księdza infułata Kazimierza Lipskiego w latach osiemdziesiątych XVIII wieku przy kolegiacie, która miała dla Lipskich charakter rodzinny, gdyż na ośmiu infułatów kolegiackich w Choczu siedmiu należało do tej rodziny. Ich też portrety znajdujemy w medalionach sali pierwszego piętra, m.in. Andrzeja, biskupa krakowskiego (zm. 1631), kardynała Jana Aleksandra (zm. 1746) i Kazimierza, opata lubińskiego (zm. 1791), fundatora pałacu.

Przylegający do kościoła pałac – piętrowy, nakryty wysokim dachem łamanym – został zbudowany na murach zamku jeszcze kazimierzowskiego. Okazały frontowy ryzalit z głównym wejściem jest rozczłonkowany kolumnami, pilastrami i dekorowany festonami i rozetami. W niewielkim trójkątnym naczółku Grabie – herb Lipskich.

Pierwszym występującym w kronikach właścicielem Chocza był Bartosz Werenborg. „W roku 1382, jak pisze Naruszewicz, w czasie zamieszek po śmierci króla Ludwika, Bartosz, starosta odolanowski (…) zabrał tutaj dom niegdyś przez króla Kazimierza Wielkiego wymurowany, z którego zrobiwszy zameczek, osadził go swoimi ludźmi, sam potem po moście na rzece Prośnie ruszył na oblężenie Koźmina” (za: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich). Kolejnymi właścicielami miejscowości byli między innymi Maciej z Chocza, student w 1429 roku Akademii Krakowskiej, oraz Stanisław z Chocza, starosta kaliski. Na początku XVI wieku za pośrednictwem jednego z Oleśnickich Chocz trafił w ręce Ostrorogów, a następnie Marczewskich, Trąmpczyńskich i Mycielskich. Szczególnie warto wspomnieć osobę Wojciecha Marczewskiego, który w 1555 roku przyjąwszy protestantyzm, pooddawał wszystkie katolickie kościoły w swoich dobrach współwyznawcom heretykom. Kościół w Choczu oddał braciom czeskim, którzy utworzyli tu jeden ze swych pierwszych ośrodków w Polsce. Na początku XVII wieku miasto przeszło na własność Lipskich, najpierw Prokopa, potem Andrzeja. Osobie tego ostatniego Chocz zawdzięcza najświetniejszy okres w swych dziejach. Andrzej Lipski urodził się jako protestant. Początkowo kształcił się w kraju, potem jednak wyjechał na studia prawnicze do Strasburga i Heidelbergu. Po powrocie w 1595 roku dostał się do kancelarii królewskiej i przyjął katolicyzm. W 1605 roku został wyświęcony na księdza, a następnie, pokonawszy kolejne stopnie kariery, w 1630 roku został biskupem krakowskim. Współcześni pisali o nim, że był człowiekiem niezwykłej aktywności politycznej i religijnej. „Jak Lucyfer na łańcuchu miotał się… wzruszonej nie mogąc ugasić cholery” (Polski słownik biograficzny). Z gorliwością neofity troszczył się o świętość Kościoła. Nie mogąc więc znieść innowierców w nowo nabytych dobrach, wydalił ich z Chocza, sprowadził do miasta zakon reformatów, ufundował szkołę dla młodzieży, a przy zamku założył kolegiatę i uposażył przy niej kolegium kanoników i prałatów. Dla członków swojego rodu zarezerwował stanowisko prepozyta z tytułem infułata. Lipski zmarł w Warszawie, ale pochowany został na Wawelu. To kolejni infułaci z rodu Lipskich byli właścicielami Chocza. W 1819 roku przeprowadzona została kasata kolegiaty. Świątynia krótko potem zamieniona została na kościół parafialny.

W okresie międzywojennym Chocz nie stanowił ośrodka dóbr ziemskich.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań 2002.
Zdjęcie: Piotr Libicki, lata 90-te XX w.