Pałac w Markowie

Wieś Markowo została założona w latach 1402-1408. W 1561 r. książę pruski Albrecht Fryderyk nadał Markowo wraz z kilkoma innymi wsiami synom burgrabiego Piotra Dohny. Od tego czasu do 1945 r. majątek był w posiadaniu rodu zu Dohna-Reichertswalde i przez jakiś czas zu Dohna-Lauck (Ławki). Dohnowie utworzyli w Markowie siedzibę wielkich dóbr. Na początku XX w. należało do nich 11 folwarków, 4 wsie oraz prawie 22000 ha ziemi a także cegielnia, mleczarnia i tartak. Pałac stanowił reprezentacyjny ośrodek tych dóbr. Był wielokrotnie przekształcany i upiększany.

Do 1945 r. w pałacu znajdowały się pokaźne zbiory dzieł sztuki, m. in. galeria portretu rodowego.

Pałac nie uległ zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Przez jakiś czas stacjonowali w nim żołnierze Armii Czerwonej. Wyposażenie pałacu zostało rozszabrowane, dużą część zniszczono. Udało się ocalić galerię portretu dworskiego. Po wojnie utworzono w majątku PGR. Pałac zaadaptowano na mieszkania dla pracowników oraz magazyny. W latach 50. XX w. w pałacu znajdowały się jeszcze barokowe i rokokowe kominki, piece kaflowe, dekoracyjne parkiety i ażurowa klatka schodowa. Przeprowadzono nawet w latach 60. remont. W latach 70. pałac został opuszczony. Obecnie jest własnością prywatną. Znajduje się w nim sala weselna.

Pierwszy dwór w Markowie miał charakter obronny i został wzniesiony w 1561 r. Jego pozostałości zostały wtopione w późniejszy pałac, którego budowy podjął się Krzysztof Fryderyk zu Dohna. Pałac budowano w latach 1701-1704. Projektantem był prawdopodobnie Johann Casper Hindersin, nadworny architekt Dohnów. Powstał budynek barokowy z cechami renesansowymi. Pałac był założony na planie wydłużonego prostokąta, z bocznymi, mocno wysuniętymi ryzalitami od strony ogrodu, piętrowy z mezzaninem, przekryty wysokim dachem dwuspadowym, z prostokątnym naczółkiem od strony ogrodu. Pozostałości po starym dworze widać w sklepionych krzyżowo pomieszczeniach, wspartych na graniastych filarach. Zachowany był również kominek z półkolistym okapem pozostały we wschodniej części korpusu głównego pałacu. W XIX w. dach pałacu został przekształcony. Zlikwidowano prostokątny naczółek, scalono poziom mezzanina oraz dodano w dachu lukarny powiekowe. Przypuszczalnie w tym samym czasie wzniesiono duży taras przy elewacji północno-wschodniej, z lustrzanymi schodami i kamienną balustradą. Po 1905 r. dobudowano do naroży elewacji frontowej wieże alkierzowe, w zachodniej umieszczono kaplicę pałacową ze sklepieniem krzyżowym, zdobioną polichromiami. Układ wnętrz pałacu był dwutraktowy, stropy były sklepione, belkowe, a w niektórych pomieszczeniach zdobione dekoracją stiukową.

W pobliżu wsi, na wzniesieniu w lesie, znajduje się pseudomegalityczny cmentarz Dohnów. Jest on tan nazwany, ponieważ istnieje teoria, iż cmentarz nawiązuje do pradawnej kultury megalitycznej. Mówi się też o tym, że cmentarz ma powiązania z okultyzmem. Jednym z przykładów nawiązania do okultyzmu jest oktagon, ośmiokątny postument, na którym stał krzyż.

Cmentarz zu Dohnów nazywany jest pseudomegalitycznym ponieważ nawiązuje do pradawnej kultury megalitycznej. Kurhany i kamienne kręgi z tamtych czasów liczą sobie ponad 5500 lat. Ten cmentarz tutaj ma niespełna 100 lat, dlatego dodaje się przedrostek pseudo. Czy faktycznie przy budowaniu odnoszono się do tej kultury? Nie wiadomo, to jedna z wielu teorii związanych z tym miejscem. Mówi się też, że cmentarz ma powiązania z okultyzmem. Jednym z przykładów nawiązania do okultyzmu jest oktagon, ośmiokątny postument, na którym stał krzyż (o nim zaraz).

Cmentarz jest podzielony na trzy kręci. W pierwszym z nich znajduje się grób Christopha Friedricha zu Dohna, syna pomysłodawcy cmentarza. Inskrypcja na nagrobku jest następująca: Christoph Friedrich Burggraf und Graf zu Dohna-Lauck *12.12.1907–†3.9.1934. Widnieje na nim również swastyka, która jest wpisana w tarczę słoneczną, z której rozchodzą się promieniście świetliste smugi. Młody zu Dohn był wyznawcą ideologii nazistowskiej, stąd zapewne umiejscowienie jej na grobie. Z drugiej strony głazu wypełnione mchem wyżłobienia układają się w cytat z Pierwszego Listu do Koryntian: „Der Tod ist verschlungen in der Sieg” (Gdzież jest o śmierci twoje zwycięstwo). Pod nim wyryto słowa: „Ich morte auf den Christus” (Umieram w Chrystusie). A jeszcze niżej imię i nazwisko, które dekadę później stało się synonimem największych zbrodni: „Adolf Hitler”.

Christoph zginął w wypadku samochodowym w Alpach. Jego ciało zostało sprowadzone do Markowa. Istnieją podania mówiące o tym, iż pogrzeb był nietypowy, ponieważ odbywał się w nocy i z pochodniami.

Kolejny krąg to grób Friedricha Ludwiga, ojca Christopha. Na nagrobku znajduje się inskrypcja: Friedrich Ludwig Burggraf und Graf zu Dohna-Lauck *4.4.1874–†1.7.1924. Poniżej symbol szczęścia – czterolistna koniczyna. Widoczna jest także tarcza herbowa Dohnów ze skrzyżowanymi rogami jelenia przykryta koroną. Wokół płyty przebiega cytat z Biblii (Apokalipsy św. Jana): „Zaiste, mówi Duch, niech odpoczną od swoich mozołów, bo idą wraz z nimi ich czyny”.

Istnieje również przypuszczenie, iż ciała Dohnów nie ma już na cmentarzu.

Ostatni krąg jest wykonany z brzózek. Pośrodku znajdował się krzyż a wokół niego ławki.

• Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
• www.my-tuitam.pl
• Radosław Żydonik, Mazurskie Stonehenge. Pruska nekropolia w Markowie przypomina kamienny krąg megalityczny, www.national-geographic.pl, 2022.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2022 r.
• Włodzimierz Jacek Adamski, www.zamki.rotmanka.com, 2015 r.
• www.bildarchiv-ostpreussen.de