Pałac w Karkajmach

W 1312 roku biskup Eberhard z Nysy nadał rycerzom (którzy byli braćmi) Bando i Tulegedowi trzydziesto-łanowy obszar w celu założenia na nim wsi folwarcznej.

W wieku XVI właścicielem majątku był Caspar Dambitz, w XVII wieku – Białobrzescy i Mollerowie, a od początku wieku XVIII - znamienity ród von Schau. Do nich przez jakiś czas należał również majątek w Bażynach. Pod koniec XVIII wieku rodzina ta nadała parkowi krajobrazowy rozmach, a pałac przeszedł modernizację. Został on unowocześniony zgodnie z nurtem preromantyzmu i malowniczości architektury ogrodowej.

Od końca XIX wieku do 1945 roku posiadłość należała do możnego rodu von Kobylińskich, skoligaconego z najważniejszymi domami Prus Wschodnich. Rozsławili oni Karkajmy poprzez prowadzoną tu słynną hodowlę koni rasy trakeńskiej. Jeden z członków rodu – Manfred von Kobyliński – był znanym popularyzatorem myślistwa. Zdjęcia wnętrz pałacu w Karkajmach można obejrzeć w jego książce pt. „Bunte Streke”. W tym samym czasie w pałacu istniała kolekcja siedemnastowiecznego malarstwa holenderskiego. Należała ona do Carla Emmanuela Oskara und Graf zu Burggraf Dohna-Schlodien. Została przeniesiona do Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Do tego muzeum trafił również bogato zdobiony piec kaflowy z 1737 roku. Prezentowany jest on na wystawie stałej w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku.

Pałac to budynek o dwóch kondygnacjach. Jest on częściowo podpiwniczony i osadzony na planie prostokąta, dwutraktowy, z sienią na osi. Od strony wschodniej fasada posiada ryzalit, w którego zwieńczeniu osadzono niszę z drewnianą figurą św. Józefa. Elewacje pałacu są pięcio- lub trzy-osiowe. Już w XIX wieku zamurowywano otwory okienne w dowolny sposób. Zmiany w proporcjach fasad były maskowane za pomocą imitacji iluzjonistycznej oraz obróbki tynkarskiej. Pałacowy dach pokrywała dachówka ceramiczna, a poniżej znajdował się gzyms koronujący. Z kolei gzyms kordonowy dzieli w połowie wysokości budynek na dwie kondygnacje.

W dniu 1 stycznia 2011 roku rozpoczęły się w pałacu prace konserwatorskie. Stan zniszczenia budynku określono na 80%. Podczas prac porządkowych i zabezpieczających, obiekt został oczyszczony z gruzu. Zostały również zdemontowane resztki więźby dachowej. Zostały także wykonane rysunki inwentaryzacyjne obiektu oraz badania konstrukcyjne ścian. Rozpoczęto również prace projektowe odbudowy pałacu.

Pałac był zamieszkały jeszcze w latach osiemdziesiątych. W wyniku powojennych uszkodzrń uległ on jednak znacznym przekształceniom. Pierwotna szlachetność budynku została zatarta poprzez nawarstwienie się kolejnych elementów architektonicznych: dobudowana na planie litery „L” oficyna oraz pomniejszenie dobudówki od strony zachodniej i północnej. Wschodnia fasada reprezentuje klasyczny nurt malarski w architekturze, fasada jest zwielokrotniona formami ramowymi neutralizującymi ciężar ściany, wprowadzę grę światła i cienia. Z kolei ośli grzbiet zwieńczenia wprowadza element orientu, który jest charakterystyczny dla nurtu sentymentalnego w architekturze z końca XVIII wieku.

• Założenie Pałacowo-Parkowe w Karkajmach, brak autora, dostęp online
• Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia:

• stara fotografia: www.bildarchiv-ostpreussen.de, 1910-1920
• współczesne zdjęcie: Fundacja Polskie Pałace na Źródle; Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2022