Dwór w Ełdytach Wielkich

Majątek ziemski w Ełdytach Wielkich należy do najstarszych na Warmii. Lokację dóbr ziemskich w 1289 r. przeprowadził biskup warmiński Henryk Flemming. 110 łanów ziemi biskup Fleming podarował swojej siostrze Walpurgis i szwagrowi Konradowi Wendepfaffe.

Dobra zostały wyodrębnione z majątku Lubomino. Dnia 26 lipca 1548 r. bp Dantyszek nadał je Georgowi Podloch, burgrabiemu Lidzbarka.

Od 1667 do 1908 r. majątek należał do rodziny Hatyńskich, później von Hatten i obejmował ok. 650 ha ziemi. Kolejnymi właścicielami do 1945 r. byli von Strachowscy.

W karcie białej zabytku historia własności majątku przedstawia się zupełnie inaczej niż w opracowaniu Małgorzaty Jackieiwcz-Garniec i Mirosława Garniec. Według autorki karty zabytku w 1581 r. Ełdyty przechodzą na własność rodziny von Hozjusz, w której posiadaniu jest do końca XVIII w. Ok. 1794 r. majątek kupuje Andreas Meier, którego potomkowie odprzedają dobra baronowi von Lingk, właścicielowi Białej Woli. Późniejszym właścicielem zostaje Gottfired Friedrich von Stossel, od którego w 1852 r. majątek odkupują von Strachowscy. Po nich Ełdyty nabywają von Hattenowie, którym przypisuje się budowę dworu. W ich posiadaniu miał być do 1945 r. Jeszcze inne informacje znajdują się w karcie zespołu dworsko-parkowego. Według tego opracowania rodzina von Hatten miała być właścicielami majątku jedynie do 1909 r. Jako właściciel wymieniany jest Albrecht von Hatten z Bydgoszczy. Zarządcą majątku jest Hildebrandt. W 1913 r. właścicielem zostaje radca Paul Krebs. W 1922 r. właścicielką jest wdowa po nim. W 1932 r. dobra należą do Marii Krebs.

Po reformie rolnej dwór przeszedł na własność skarbu państwa i został oddany w użytkowanie PGR w Ełdytach. Później własność AWRSP. Od 2000 r. jest własnością prywatną. Jest nieużytkowany.

Nieopodal wsi zachował się cmentarz rodowy właścicieli majątku.

W sąsiedztwie dworu zachował się żeliwny obelisk, który upamiętniał poniesioną w pojedynku śmierć syna właściciela.

Dwór został wzniesiony w II poł. XIX w. w stylu klasycystycznym. Jest murowany z cegły i otynkowany. Został założony na rzucie prostokąta, z płytkimi ryzalitami na osi od frontu i ogrodu. Do ryzalitu od frontu pierwotnie przylegała duża, drewniana weranda. Dwór jest budynkiem jednokondygnacyjny, z wysokim podpiwniczeniem. Ryzality są dwukondygnacyjne. Obiekt przekryty jest dachem dwuspadowym. Elewacje zdobione są skromnym detalem architektonicznym. Wnętrza w układzie dwutraktowym, na osi duży, reprezentacyjny hol z zaokrąglonymi narożami.

W 1747 roku przed sądem w Ornecie stanęła jedna z mieszkanek wsi – Dorota Zegger. Kobieta został oskarżona o konszachty z diabłem i odprawianie czarów. Posądzono ją dlatego, bo zbyt często chodziła na tańce. Sędzia skazał Zeger na śmierć – miała zostać spalona na stosie. Jednak właściciel Ełdyt Wielkich – Teodor von Hatten – zmienił wyrok: Zeger ścięto toporem, a ciało spalono.

• Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
• Anna Bobko, Karta Biała, 1998, www.zabytek.pl
• Maria Gawryluk, Karta Biała, 2002, www.zabytek.pl
• www.encyklopedia.warmia.mazury.pl

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2022 r.