Dwór w Ruszkowie

W 1321 r. obszar, na który położone jest Ruszkowo, Zakon Krzyżacki przeznaczył na kolonizację. W tym roku Zakon nadał 1140 włók ziemi rycerzom z Ziemi Chełmińskiej – Piotrowi z Leszcza i jego towarzyszom.

Przed 1400 r. dochodzi do podpisania interesującego testamentu na przeżycie między Albrechten z Ruszkowa a Dietrichem von Döhlau. Ze spisu strat poniesionych przez Zakon w wyniku wielkiej wojny z Polską w latach 1409 - 1411 wynika, że kościół parafialny poniósł straty w wysokości około 100 marek, zaś majątek Albrechta został uszczuplony na około 200 marek. W 1433 r. Wielki Mistrz Zakonu Paul von Russdorf nadaje w lenno 30 włók ziemi ruszkowskiej i 10 włók ziemi w Lewałdzie Sanderowi von Roggenhausen (Aleksander z Rogoży) sądownictwem z wyższym i niższym.

W 1470 r. właścicielem Ruszkowa był Bartusch. W 1471 r. 6 włók ziemi za ok. 100 marek nabywa Hans von Rawsskaw. W latach 1503-1509 Mikołaj z Ruszkowa pełni funkcję sędziego ziemskiego.

Na wojnę przeciw Polsce w latach 1519- 1521 zostaje "zmobilizowanych" 18 chłopów z Ruszkowa.

Według spisu z 1540 r. wieś należała do Nickela von Dreis. Kolejny rejestr pochodzi z 1579 r. Dowiadujemy się z niego, iż Ruszkowo było podzielone między Michela von Dreis, który posiadał 16 włók ziemi, Nickela von Rawszaw siedzącego na 5 włókach oraz jego syna Hansa z 10 włókami.

W 1643 r. Georg von Polentz uzyskał od Albrechta von Finck, ze starego rodu Ziębów herbu Ostoja pochodzących z Ziemi Chełmińskiej, 16 włók ziemi z 8 gospodarzami. W 1648 r. kupuje od von Fincka, który przeniósł się do pobliskich Myśląt, całość Ruszowa. Tego samego roku przekazuje wieś i folwark swemu synowi Samuelowi. W 1652 r. Samuel von Polentz wydzierżawia na 6 lat pułkownikowi Wilhelmowi von Buttlerowi majętność z 17 gospodarzami i 14 ulami pszczelimi. W 1689 r. Eleonora von Polentz, wdowa po kapitanie Samuelu von Polentz, z własnych środków przebudowuje kościół, pastorem jest wówczas Jakub Wreda. W 1691 r. Eleonora sprzedaje całość majątku, na który składa się Ruszkowo, Sławkowo i Lipówka, za około 20000 guldenów pułkownikowi Finckowi, burgrabiemu z Dąbrówna. Jednak już w 1697 r. transakcja z Finckiem zostaje unieważniona i ziemia wraca do rodziny von Polenz. W 1697 r. nowym właścicielem Ruszkowa i wymienionego po raz pierwszy Małego Ruszkowa zostaje (poprzez związek małżeński z Elisabeth von Polentz) Samson Heinrich von Ploschwitz. Dokument z 1731 r. wspomina o ugodzie między von Finck'ami i von Polent'zami dotyczącej utrzymania w dobrym stanie kościoła i terenu przykościelnego w Ruszkowie. W 1739 r. von Polentz zmuszony jest zapłacić 20 talarów kary za to, że przez cały rok nie zostało obsadzone stanowisko pastora w Ruszkowie. Przed 1783 r. von Polentz'owie sprzedają Ruszkowo ministrowi i burgbrabiemu Christianowi Albrechtowi von Ostau. Wymieniony jest on w tym roku jako właściciel majątku i opiekun kościoła. W 1793 r. całość dóbr von Ostau'a, m. in. część Uzdowa, Sławkowo, Grzybiny, Grzybinki, Mosznicę, w sumie 370 włók, nabywa za 90000 talarów jego zięć Johann Georg Karl von Auer. Około połowy XIX wieku majątek ruszkowski nabywa rodzina von Decker. W 1932 r. majątek jest własnością państwową dzierżawioną przez Herberta Hella.

Nie znana jest dokładna data budowy dworu w Ruszkowie. Klasycystyczna forma niezbyt „bogatego" w detale architektoniczne, parterowego obiektu wskazuje na to, że postawiono go na zlecenie niezbyt zamożnej rodziny, jako z pewnością byli von Deckerowie władający jedynie dobrami ruszkowskimi. Tak więc czas wzniesienia budynku możemy w przybliżeniu oznaczyć na połowę XIX wieku. Z tego samego czasu pochodzi stosunkowo niewielki park krajobrazowy.

Po 1945 r. w majątku utworzono PGR. Znajdowały się tu biura, sala konferencyjna, przedszkole wraz ze stołówką. Na piętrze urządzone były mieszkania pracownicze.

„W roku 1970 dyrektorem PGR Ruszkowo został Stanisław Milewski i za jego czasów nastał rozkwit dóbr tego gospodarstwa. W pałacu odbywały się wówczas śluby i wesela, były tu też organizowane dancingi. PGR musiał zaliczać się do wyróżniających się gospodarstw, bo w rodzinnych albumach pracowników znajdują się również zdjęcia z gospodarskich wizyt Edwarda Gierka, ówczesnego pierwszego sekretarza, szefa rządu z czasów PRL, a także władz ówczesnego województwa ciechanowskiego, w którym leżało Ruszkowo”.

W roku 1992 gospodarstwo w Ruszkowie zostało przekazane do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a w roku 1996 trafiło w dzierżawę i zaczęło podupadać. Budynki przestały być remontowane a dwór został zamknięty. W roku 2001 majątek kupiły osoby prywatne. W 2007 Sąd wyznaczył nad gospodarstwem zarząd przymusowy. W 2009 r. zarządca sądowy zabezpieczył dach oraz piwnicę, wymienił rynny oraz uzupełnił braki w ścianach zewnętrznych.

Od tamtego momentu tj. końca roku 2009 żaden zarządca, ani właściciele gospodarstwa nie podjęli się jakichkolwiek prac związanych z ratowaniem czy remontowaniem dworu. Na skutek rezygnacji poprzedniego zarządcy, 23 lipca 2021 r. sąd powołał nowego zarządcę. W marcu 2022 r. ruszyły prace porządkowe terenu i budynków.

• Jerzy Tomasz-Nowiński, Karta Biała, 1999, www.zabytek.pl
• Ewidencja parkowa, www.zabytek.pl
• Uratować niszczejące zabytki. Wyścig z czasem w zespole dworsko-folwarcznym w Ruszkowie, Ciech-Press, dostęp online.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia: Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2022 r.