Pałac w Wysokiej

Wieś Wysoka (cz. Vysoká, niem. Waissak, w latach 1936-1945 Lindau Ober Schlesien, Kreis Leobschutz) w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie głubczyckim, w gminie Branice, przy granicy z Czechami. W granicach Polski po II wojnie światowej

Wysoka, wieś o starożytnej historii i bogatym dziedzictwie, po raz pierwszy zapisana w dokumentach w 1267 roku jako Wiztogh, później w 1377 roku jako Wissock, a w 1451 roku jako Wisoka.

Właściciele tej ziemi zmieniali się na przestrzeni wieków. W 1450 roku był to Jan Hawranovski, w 1570 roku Jerzy Wysotzki, sędzia ziemski z Krnova, a w 1595 roku Marcin Scharfenstein.

W 1703 r. Katharina Barbara von Eichendorffow wyszła za mąż za barona Leopolda Rudolfa von Poppen z Ježkovic, który odziedziczył po swoim ojcu, gubernatorze kraju Franzu Ulrichu, alodium Sedlnice, Dzierżysław, Lubotyn (Liptin), Kietrz (Ehrenberg) i Wysoką (Waissak), w 1724 r. sprzedał Sedlnice, nabył Oldrisow (Odersch). Loepold zmarł w trakcie polowania w 1733 roku. Jego majątek został podzielony na 3 córki: Karolinę, Leopoldynę i Marię Gabrielę. To właśnie ta ostatnia otrzymała Wysoką w 1740 roku jako posag po ślubie z Karolem Traugot Skrobeńskim. Karol wybudował w Wysokiej pierwszy pałac. Maria Gabriela zmarła w Hostalkovach (Gotschdorf), gdzie w kościele znajduje się jej epitafium.

W 1798 roku córka Gabrieli i Karola, Maksymiliana wyszła za hrabiego von Sobeck. Do jego rodziny majątek należał do 1819 roku. Z powodu braku spadkobierców w 1821 roku majątek wykupiła gmina Wysoka. Od gminy ziemię kupił prawnik Józef Klaps z Opawy. Po jego śmierci majątek przeszedł na własność jego córki, Marii, która w 1855 roku wyszła za mąż za barona Fryderyka Eichstedt. Około 1850 roku przebudował on pałac na styl barokowy. Na piętrze nad sienią znajdował się urokliwy salon z zaokrąglonymi narożnikami. W 1850 roku dodano balkon z żeliwną ozdobną balustradą nad wejściem. Dekoracje malarskie wykonał Franz Anton Sebastini w 1776 roku.

Córka Marii i Fryderyka Eichstedt, Helena Antonia Maria wniosła posiadłość w wianie Henno von Bischoffshausenowi. Ostatnim przedwojennym właścicielem majątku był Fritz Mordian baron von Bischoffshausen-Eickstedt ze Strzybnika. Folwark dzierżawił Gotthard Haensel.

Budynek barokowy, Wybudowany w 1749 roku częściowo przebudowany w 1850 roku. We wnętrzach malarska dekoracja z XVIII w wykonana przez Franciszka Sebastianiego. W salonie dekoracja w stylu pompejańskim z 1850 roku.

Pałac usytuowany jest w zachodniej części miejscowości, otoczony terenem parku krajobrazowego. Z południowej strony przylega do historycznych zabudowań folwarczych, z zachodu sąsiaduje z obszernym ogrodem, natomiast od północy otoczony jest ogrodzeniem i przylega do szosy. Architektonicznie, pałac został wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z trzema wydatnymi ryzalitami od strony elewacji tylnej oraz nieco płaskim ryzalitem środkowym od frontu. Dwukondygnacyjny korpus pałacu urozmaicony jest trójkondygnacyjnym ryzalitem środkowym, którego narożniki zostały zaokrąglone. Budowla, wykonana z cegły, została otynkowana i pokryta dachami czterospadowymi.

Elewacja frontowa prezentuje trzynasto-osiowy układ w rytmie 5:3:5, z dominującym ryzalitem wejściowym, zdobionym jońskimi pilastrami obejmującymi drugą i trzecią kondygnację. Pierwotnie na drugiej kondygnacji, nad głównym wejściem, znajdował się balkon z ażurową metalową balustradą, jednak obecnie nie jest on zachowany. Okna w osiach korpusu są prostokątne, w opaskach tynkowych, a w osiach ryzalitu zamknięte są odcinkowo w podobnych opaskach. Gzymsy kordonowy i koronujący wyznaczają podziały horyzontalne elewacji.

Wnętrze pałacu zachowuje barokową kompozycję z obszerną sienią na osi oraz klatką schodową. Pomieszczenia pierwszej kondygnacji pokrywają sklepienia klasztorne, kolebkowe i żaglaste. W klatce schodowej i na piętrze sieni zachowały się malarskie dekoracje z połowy XVIII wieku, przypisywane Franciszkowi Sebastiniemu. W salonie na pierwszym piętrze, z około 1850 roku, wyróżniają się dekoracje sztukatorskie w formie plafonów z polichromią w stylu pompejańskim.

Pałac po II wojnie światowej zagospodarowany przez Państwowe Gospodarstwo Rolne Kombinat w Głubczycach na potrzeby administracyjno-socjalne gospodarstwa. Dach pokryto płytkami azbestowo-cementowymi w 1960 roku. Niewłaściwie przeprowadzony remont stał się przyczyną utraty części cech zabytkowych. Usunięto wsparty na trzech esownicowych konsolkach balkon nad wejściem głównym w elewacji frontowej. Balkon posiadał żeliwną balustradę z dwiema trybowanymi tarczami herbowymi. Zlikwidowano boniowanie przyziemia i narożników oraz nadokienniki w II kondygnacji ryzalitu wykonane w formie gzymsów odcinkowych z dekoracją stiukową o motywach esownic i kampanuli, usunięto również wieżyczkę wieńczącą dach nad ryzalitem środkowym. Bezpowrotnie zniszczono dekorację salonu nad sienią z podziałami ramowymi o motywach roślinnych i istniejącymi w poszczególnych kwaterach i supraportach medalionami z postaciami mitologicznymi. Zniszczeniu uległ rokokowy piec kaflowy, parkiety oraz stolarka o dekoracji płycinowej.

Obecnie obiektem zarządza Fundacja „Pałac w Wysokiej”.

Park krajobrazowy o powierzchni 2,25 ha. Całość założenia to ponad 20 hektarów.

Ewidencja parkowa majątku w Wysokiej

Tekst: Dariusz Poborski, Marek Gaworski i Nina Herzberg-Zielezińska

• Ewidencja parkowa, 1960, www.zabytek.pl
• Karta zielona zabytku, 1963, www.zabytek.pl
• Karta biała zabytku, Wojciech Żurakowski, 2002, www.zabytek.pl
• Kalendarz głubczycki 2001, dostęp online
• Roman Sękowski, Herbarz szlachty polskiej, Tom VI, 2008
• Damian Dąbrowski, 2009, www.palaceslaska.pl 
• www.palacwysoka.pl
• Marek Gaworski, Zamki i pałace województwa opolskiego, Strzelce Opolskie, 2023
• Augustyn Weltzel, Historia szlachetnego i baronowskiego rodu von Eichendorffów, Opole 2013 

Zdjęcia:

• Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2023 r.
• Nina Herzberg-Zielezińska, 2024 r.