Pałac w Zdunowie

Doskonałej klasy architektura, choć zachowująca tradycyjny wydłużony kształt ziemiańskiego dworu, to jednak w poszczególnych elementach i formach dekoracyjnych bardziej miejska niż wiejska. I to miejska w najlepszym ówczesnym europejskim wydaniu, godna porównania z willami Wiednia czy Berlina początków XX wieku, o neobarokowym wyrazie, zabarwiona rodzącym się modernizmem i poddana wpływom modnych form secesyjnych. Dwór wzniesiony został w latach 1905–1910 dla Stanisława i Cecylii Jaworowskich. Jest budowlą parterową, nakrytą dachem łamanym, z trójosiową piętrową częścią środkową wyraźnie wyodrębnioną, opiętą pilastrami wielkiego porządku i zwieńczoną falistym, neobarokizującym szczytem. Również wyłamany czterospadowy dach tej części sprawia, że zyskuje ona autonomię zgrabnej miejskiej willi na planie kwadratu, „przypadkiem” włączonej w większą strukturę. Za ukłon w stronę ziemiańskiej tradycji uznać można niezwykle skromny, wręcz symboliczny dwukolumnowy ganek poprzedzający wejście. Z lewej strony, na skraju, niesymetryczną kompozycję całości dopełnia płytki ryzalit z wielobocznie wyłamanym aneksem, nad którym balkon. W salonie na sufi cie secesyjna dekoracja sztukatorska, a na klatce schodowej secesyjne płytki ceramiczne. Projekt dworu powstał zapewne w kręgu znanego i wziętego wiedeńskiego atelier architektonicznego Fellner&Helmer, cieszącego się powodzeniem również wśród polskich fundatorów.

W 1398 roku wspomniany Przybysław ze Zdunowa – Przibislaus de Sdunowo procurator zacrocimensis. Od 1782 roku własność Tadeusza Czerskiego, pułkownika wojsk koronnych, a od początku XX wieku Stanisława i Cecylii Jaworowskich. W końcu lat dwudziestych właścicielką majątku liczącego 371 hektarów była Cecylia Jaworowska. Ostatnimi właścicielami Zdunowa byli Domańscy.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki