Dwór w Szczytnie

W XVIII wieku własność Wągrodzkich, w tym w 1783 roku Adama Wągrodzkiego, pisarza ziemskiego zakroczymskiego. W początkach XIX wieku w rękach Kobylnickich, potem Terencjusza Zalewskiego, następnie w końcu XIX wieku Zofii Izydory z Dziechcińskich Powichrowskiej, a później Rauów. Majątek w Szczytnie w 1870 roku został podzielony na dwa folwarki.

Choć dwór w Szczytnie powstał z końcem XVIII wieku, jego architektura niewiele się różni od wznoszonych od około połowy XVII stulecia siedzib średniozamożnej szlachty, parterowych, na planie zbliżonym do kwadratu, nakrytych wysokim polskim dachem łamanym. Jest to typ dworu, który Jakub Kazimierz Haur w swej bezcennej Ziemiańskiej generalnej Oekonomice z 1679 roku nazywał „chudopa-cholskim” w odróżnieniu od dworu „pańskiego”. Typ ten charakteryzował się usytuowaniem kuchni w samym środku budynku, tzw. ciemnej kuchni, oraz podziałem na część mieszkalno-reprezentacyjną (przede wszystkim izba i ogrzewany alkierz przeznaczony do spania) i gospodarczą z izbą czeladną. Dwór „pański” miał tylko i wyłącznie charakter mieszkalno-reprezentacyjny. Jego środkową część zajmowała sień na przestrzał, z czasem sień i salon. Wszystkie pomieszczenia czeladne, komora, kuchnia, znalazły się w stawianych przy dworach „pańskich” oficynach. Wejście do „chudopacholskiego” dworu w Szczytnie poprzedza sionka, nakryta dwuspadowym daszkiem z okapem, która w XIX wieku zastąpiła drewniany ganek na słupach. Kolumnowy ganek, uznawany dziś za znak rozpoznawczy polskiego dworu, pojawi się dopiero około połowy XVIII wieku, a na dobre w ziemiańskiej architekturze zakorzeni się z początkiem XX stulecia. Na skraju parku znajduje się murowana kapliczka upamiętniająca kapitana 38. Pułku Strzelców Lwowskich Mikołaja Gutkowskiego poległego w wojnie polsko-bolszewickiej pod Kijowem 27 lipca 1920 roku.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcia: Piotr Libicki, Stanley Bandzior, 2022 r. (udostępniono za zgodą autora).