Dwór w Kaskach

W XVII wieku Kaski były własnością zapewne Siesickich, w tym około 1668 ro-ku być może Kazimierza Siesickiego. W XVIII wieku i przez znaczną część XIX wieku w rękach Szymanowskich, w tym w 1783 roku starosty i rejenta koronnego Franciszka Szymanowskiego. Od 1880 roku Kaski należały do Potockich, później Bacciarellich, a od 1900 roku do Szymańskich, w tym w późnych latach dwudziestych do Franciszka Szymańskiego. Majątek liczył wówczas 194 hektary. W Kaskach była w tym czasie druga własność licząca 60 hektarów, na której gospodarował Hieronim Niedziński.

Piękna w swej powściągliwości i doskonałych proporcjach architektura dworu w Kaskach zdradza rękę wprawnego architekta, którego jednak nie znamy z imienia i nazwiska. Dwór wzniesiony został najprawdopodobniej z końcem XVIII wieku zapewne dla rodziny Szymanowskich, jest budowlą klasycystyczną, par-terową, nakrytą czterospadowym dachem, z przyściennym portykiem kolumnowym na osi, złożonym z dwóch par toskańskich półkolumn zwieńczonych trójkątnym naczółkiem. W elewacji ogrodowej półkolisty ryzalit salonu. Oryginalnym rozwiązaniem jest umieszczenie w narożach budynku pełnoplastycznych kolumn, które nadają budowli lekkość. We wnętrzu na osi sień i salon na planach prostopadłych do siebie owali.Ten popularny właściwie do końca historii architektury ziemiańskiej, a więc do II wojny światowej, osiowy układ sieni–holu i sali–salonu jest dowodem, że polski dwór był pochodną architektury „wysokiego rzędu” a więc architektury pałacowej. Był jej redukcją do mniejszych rozmiarów, ale przy zachowaniu wszystkich jej cech, m.in. zasady reprezentacyjności. Zaprzecza to lansowanej zwłaszcza zaraz po II wojnie teorii, że polski dwór wyrastał z tradycji wiejskiej chaty, teorii podpieranej obecnym skądinąd w micie szlachcica-ziemianina ideałem sokratejskiej chatki i rejowskiego „domku poczciwego”.Dwór powstał na miejscu wcześniejszej siedziby, istniejącej w 1760 roku.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.

Zdjęcia:

• Piotr Libicki
• Jakub Korwin-Szymanowski, Alchimowicz Szymanowski Architektura, 2020 (udostępniono za zgodą autora)