Dwór w Poturzynie

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1472 r. W 1588 r. król Zygmunt III Waza nadał Poturzyn Janowi Zamoyskiemu. Rozległy, kilkakrotnie przebudowany, murowany dwór, ostateczną postać otrzymał przypuszczalnie w latach 1840-1850 za czasów Tytusa Woyciechowskiego. Najstarszą osiemnastowieczną jego częścią było zachodnie, parterowe skrzydło. Wejście do niej poprzedzał portyk z dwoma kolumnami. Ta część powiązana była z główną fasadą dworu krótkim łącznikiem. Korpus główny dworu był dwukondygnacyjny, kryty gładkim, czterospadowym dachem, z dwiema półokrągłymi lukarnami w dwu dłuższych połowach dachu. Parter i piętro zaopatrzone były w prostokątne okna oraz balkony z żelaznymi balustradami.
Jako przedłużenie głównego korpusu dworu w kierunku wschodnim, wybudowana została oranżeria o dziewięciu wysokich arkadach. Z powodu zróżnicowanej bryły dworu, jego wnętrze także nie miało regularnego planu. Na parterze mieściło się kilkanaście pokoi, zaś na piętrze, pod korpusem głównym, kilka pokoi gościnnych. Główny salon znajdował się w najstarszym skrzydle, w narożniku północno-zachodnim. W salonie tym koncertował niegdyś Fryderyk Chopin, zaprzyjaźniony z ówczesnym właścicielem Poturzyna -Tytusem Woyciechowskim. W lipcu 1830 r., po pobycie we dworze, kompozytor pisał do Woyciechowskiego: ,,Szczerze Ci powiem, że
mi przyjemnie wspomnieć na to wszystko: jakąś tęsknotę zostawiły mi Twoje pola, ta brzoza pod oknami nie może mi wyjść z pamięci". Natomiast Nokturn g-moll (op. 15 nr 3) stanowi muzyczną reminiscencję pobytu Chopina w Poturzynie.

Salon urządzony był meblami w stylu Ludwika XVI. Jego gładko malowane ściany dekorowało kilka obrazów, głównie pejzaży XIX-wiecznych. Wszystkie pomieszczenia miały posadzki parkietowe układane w jodełkę, piece kaflowe lub murowane kominki. Ściany pokoi na piętrze pokrywały freski malowane przez mało znanego artystę Rybałtowskiego (przedstawiały sceny z turniejów rycerskich). W poturzyńskiej rezydencji wisiały portrety rodzinne, skopiowane przez Rybałtowskiego z oryginałów przechowywanych w Szychowicach. W posiadaniu właścicieli było także sporo srebra i starej porcelany. Księgozbiór liczył około 1500 tomów wydawnictw, głównie z XIX i XX w., z zakresu ornitologii, historii, ekonomii i nauk okultystycznych. Po I wojnie światowej kolejny właściciel – Włodzimierz Kulikowski- zgromadził kolekcję ptaków oraz ich jaj, a także trofea myśliwskie z Europy i Afryki. Dwór otaczał kilkuhektarowy stary park krajobrazowy o bogatym drzewostanie, z aleją lipową i kasztanową. Na terenie parku wznosił się pochodzący z XVIII w. murowany lamus. W czasie I wojny światowej dwór ocalał, spłonęły jednak dzieła sztuki, złożone dla bezpieczeństwa w magazynach cukrowni. Pod koniec II wojny światowej dwór został spalony, a park prawie doszczętnie wycięty. Pozostały jedynie pojedyncze drzewa.

Do obecnych czasów zachowała się kuźnia, która stanowiła część zabudowań dworskich. Pozostałości parku pozostają w rękach prywatnych. Natomiast zabudowania folwarczne są w ruinie.

• Andrzej Łuczyński, Grażyna Hołubowicz-Klitza, Rezydencje magnackie i dwory szlacheckie Lubelszczyzny, Cęść 4, powiaty: biłgorajdzki, hrubieszowski, janowski, tomaszowski, zamojski, Dęblin 2011.

Tekst i zdjęcia: Andrzej Łuczyński