Dwór w Grodysławicach

Grodysławice to wieś położona w południowo-wschodniej części gminy Rachanie nad rzeką Rachanką. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1444 r., kiedy Jan Jeż z Markowa sprzedał Grodysławice Janowi Kwaczale z Nieborowa. O Janie Jeżu, pierwszym właścicielu wsi wiadomo tylko tyle, że w latach 1430-1446 był chorążym sochaczewskim. Jan Kwaczała, zwany Janem z Nieborowa lub Janem z Pukarzowa, był dworzaninem i marszałkiem dworu księcia mazowieckiego Ziemowita IV. Spadkobiercami Jana byli jego synowie: Wacław, Paweł i Sasin. W 1473 r. Sasin Nieborowski po podziale ojcowskiego majątku otrzymał Pukarzów i Grodysławice. W 1502 r. wymienione wsie stały się własnością jego syna. W 1578 r. Grodysławice stanowiły własność Ludwika Drohiczańskiego, a około 1744 r. należały do dziedziczki Rachań i Michalowa -Anny Rostkowskiej. W I połowie XIX w. miejscowość przeszła w ręce Edwarda hrabiego Fredro, rodzonego brata Aleksandra Fredry.

Około 1839 r. Edward Fredro wybudował w Grodysławicach duży, murowany dwór. Zaprojektowany był na planie wydłużonego prostokąta, nakrytego czterospadowym dachem, obitym gontami. Niemal całą długość elewacji frontowej zdobiło osiem lub dziesięć par kolumn toskańskich. Przed domem znajdował się duży gazon, wokół którego rosło kilka starych topól i dębów.

Ogród spacerowy z jednej strony bezpośrednio łączył się z lasem, a z drugiej z sadem owocowym. W 1831 r. Edward Fredro brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej jako adiutant generała Umińskiego. W 1837 r. został członkiem Towarzystwa Agronomicznego we Lwowie. Ponadto był członkiem Stanów Galicyjskich i szambelanem austriackim. Edward Fredro miał tylko jednego syna - Edwarda Ksawerego, który zmarł bezpotomnie. Po jego śmierci majątek Grodysławice przeszedł na własność Szeptyckich. Nie był to przypadek, ponieważ córka Aleksandra Fredry -Zofia była żoną hrabiego Jana Kantego Szeptyckiego, dziedzica dóbr w Łaszczowie. Przejęcie majątku w Grodysławicach było więc wynikiem rodzinnych podziałów majątkowych. Następnym właścicielem majątku został Aleksander Szeptycki, który w latach 1929-1930 rozparcelował grunty orne pomiędzy drobnych nabywców. W 1899 r., wcześniejsi właściciele opuścili dwór grodysławicki i przenieśli się do Łaszczowa. Powodem była wilgoć i grzyb, które obejmowały cały dom i nie dawały się zwalczyć. Ostatnią właścicielką dworu była Paulina Chrzanowska.

Po II wojnie światowej, nieremontowany budynek popadł w ruinę, w której pozostaje do chwili obecnej. Był to dwór klasycystyczny, parterowy, pierwotnie z mieszkalnym poddaszem. Od frontu zachowana jest kolumnada z czterech kolumn dźwigających belkowanie otaczające dwór. Na elewacji ogrodowej znajdują się ślady filarowo-kolumnowego ganku zburzonego w 1931 r.

• Andrzej Łuczyński, Grażyna Hołubowicz-Klitza, Rezydencje magnackie i dwory szlacheckie Lubelszczyzny, Cęść 4, powiaty: biłgorajdzki, hrubieszowski, janowski, tomaszowski, zamojski, Dęblin 2011.

Tekst i zdjęcia: Andrzej Łuczyński