Pałac w Srebrzyszczach

Pierwszy raz była wzmiankowana w 1405 r. Do XVIII w. dzieliła się na część królewską i prywatną. Srebrzyszcze od 1405 r. było gniazdem rodowym Serebryskich, których pierwszym przedstawicielem był wojewoda chełmski Godzała. 11 listopada 1464 r. Bogdan Serebryski otrzymał przywilej na przeniesienie wsi z prawa polskiego na magdeburskie. W II połowie XVII w. na wzgórzu istniał otoczony fosą obronny dwór Serebryskich. Posesorami królewskiej części Srebrzyszcza (oraz Rudy Wyżnej i Niżnej) byli m.in.: Jan Krzywczycki, Stanisław Krasiński, Jakub Kwiatkowski i Kazimierz Chrząstkowski.

W 1675 r. właścicielem części Srebrzyszcza i połowy dworu był Wojciech Serebryski. Druga połowa dworu była w posiadaniu Krasińskich. Po drugie stronie wsi znajdował się dwór Węgleńskiego, który w 1702 r. przejął Jan Serebryski. W latach 1714-17 51 właścicielami części wsi by li Jasieńscy, a w 1739 r. Jerzy Serebryski. W 1739 r. dobra te kupił miecznik chełmski Józef Łopuski, który rozbudował dwór wg projektu Pawła Antoniego Fontany. W drodze dziedziczenia kolejnymi właścicielami majątku byli jego synowie Kajetan i Antoni. W 1799 r. wdowa po Kajetanie, Eufrozyna z Suchodolskich, przekazała dobra siostrze zmarłego, Eufrozynie z Łopuskich Horeckiej. Eufrozyna i Teodor Horeccy posiadali Srebrzyszcze do 1811 r. Wówczas sprzedali je byłemu podkomorzemu chełmskiemu Franciszkowi Kunickiemu, właścicielowi Kamienia, Czułczyc i Łowczy. W 1819 r. Kunicki sprzedał majątek baronowi Antoniemu Grothusowii, majorowi wojska polskiego i dziedzicowi Pławnic. W 1824 r. właścicielką Srebrzyszcza została teściowa majora, Justyna z Grabowskich Sokołowska. W 1870 r. wraz z posagiem Karoliny Zawadzkiej przeszła do jej męża Klemensa Lechnickiego - powstańca styczniowego. W czasach międzywojennych właścicielem był poseł Felicjan Lechnicki.

Kilka dni po 17 września 1939 r. majątek zajęli czerwonoarmiści. Właściciele majątku zostali ograbieni z biżuterii i zapasów żywności, a Lechnickiego żołdacy przywiązali do psiej budy (pod osłoną nocy miejscowi chłopi odwiązali go, przebrali i wyprawili w podróż). Sowieci próbowali podburzać miejscowych chłopów do zlinczowania „panów", jednak nie doszło do tego, ponieważ lubili i szanowali Lechnicką. Wówczas Sowieci zorganizowali upokarzające widowisko. Mieszkańcy pałacu dostali na kolację kaszę bez omasty i kwaśne mleko, by jedli to samo co chłopi. Do oglądania tego spektaklu spędzili wieśniaków. Chłopi stali w grobowym milczeniu, a niektóre kobiety zasłaniały sobie oczy chustkami.

Istniejący obecnie pałac powstał w XVII w. Pierwotnie był to okazały dwór Serebryskich, o którego charakterze obronnym świadczyło położenie wśród stawów i bagien. Barokowy pałac zaprojektowany prawdopodobnie przez Pawła Fontanę, otoczony był parkiem o charakterze ogrodu włoskiego. Po licznych przebudowach i przekształceniach otoczenia, obronne elementy założenia są obecnie niewidoczne, poza stawem przy wejściu do parku. Pałac jest murowany, kryty blachą (do końca XIX w. gontem), piętrowy, na obszernych, sklepionych piwnicach. W sieni oraz na piętrze zachowały się kominki z XVIII w. Układ architektoniczny nawiązuje do warszawskiego środowiska architektonicznego tego okresu, pozostającego pod silnym wpływem Tylmana z Gameren. W tym czasie przekomponowano park w stylu barokowym. W 1866 r., po przejęciu majątku przez Lechnickich, park poszerzono w kierunku północnym i zachodnim. W latach 20. XX w. na skraju parku umieszczono ujeżdżalnię koni. W 1938 r. powstała aleja wysadzana morwami, a usytuowana na osi pałacu. Obecnie park posiada powierzchnię 5,2 ha (pierwotnie 8 ha). Od południa założony jest staw z usypaną wyspą. Do głównej części obiektu prowadzi brama, a przed pałacem znajduje się trawiasty gazon. W południowej części parku zachowały się półkoliste szpalery grabowo-klonowe, a także szpaler wierzb od zachodu. Pałac i park są zadbane. Od 1980 r. w pałacu mieści się szkoła.

• Ryszard Bałabuch, Andrzej Łuczyński, Rezydencje magnackie i dwory szlacheckie Lubelszczyzny, cz. 3, powiaty: chełmski, krasnostawski, lubelski, świdnicki, Powiśle-Dęblin 2011.

Tekst: Andrzej Łuczyński, korekta: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: Grzegorz Chowicki, 2017 r.