Pałac w Nakle

Wieś Nakło swoją nazwę prawdopodobnie zawdzięcza jej założycielom – rodowi Nakiel. Przypuszczalnie istniała już w drugiej połowie XII wieku. W drugiej połowie XVIII wieku właścicielami majątku byli Młodzianowscy. Dzięki małżeństwu z Marcyanną Młodzianowską, hrabia Kajetan Bystrzanowski został dziedzicem nakielskich dóbr. To on wybudował pałac w Nakle. Powstał on w latach 1770-1780, na podstawie projektu autorstwa architekta Jana Ferdynanda Naxa. Pałac został wybudowany w stylu barokowo-klasycystycznym. Jest to trójkondygnacyjny, dziewięcioosiowy budynek, założony na rzucie prostokąta. Został pokryty dachem mansardowym z lukarnami otoczony sadami oraz rozległym parkiem.

W miejscu powstania pałacu znajdowała się wcześniej siedziba dworska, być może o proweniencji XV-wiecznej, która wymieniana była w źródłach ówczesnych dziedziców Nakła – Jakubików (Jakubikonem) i Pradontów (Pradontha), a później Otfinowskich (XVI w.), Stradomskich
(XVII w.) i Młodzianowskich (XVIII w.). Obecny obiekt ewoluował więc przez wieki z dworsko-folwarcznego założenia do formy parkowo-pałacowej.

Po śmierci Kajetana Bystrzanowskiego majątek odziedziczył syn hrabiego, Józef. W następnych dziesięcioleciach gospodarze majątku często się zmieniali. Około 1839 roku dobra przejął Michał Zbijewski, żonaty z córką Bystrzanowskiego – Teresą. Zbijewscy byli także właścicielami działającego w Nakle młyna wodnego, tartaku, cegielni, a nawet gorzelni. Cały ten majątek przejął wkrótce ich syn – Jan. Majątek przestał jednak przynosić satysfakcjonujące go dochody, postanowił więc go sprzedać. Nowym właścicielem został w 1899 roku Władysław Hencel. Po śmierci hrabiego Mohla w 1911 roku majątek nabyli bracia Borkowscy, ale po kilku latach odsprzedali go Michałowi hrabiemu Komorowskiemu, wnukowi Michała Zbijewskiego.

„Do początków XX wieku sięga pamięć dzisiejszych mieszkańców Nakła. Funkcjonowanie posiadłości wiązało się ze złożoną organizacją pracy i zaangażowaniem wielu osób. Z historią pałacu w Nakle splecione są więc rodzinne biografie mieszkańców wsi. Majątek wraz z zabudowaniami gospodarskimi i całą infrastrukturą nie tylko dominował w okolicznym krajobrazie, ale był także miejscem zarobku dla lokalnej, a często i przyjezdnej ludności, co wpływało tym samym na organizację jej życia codziennego. Starsi mieszkańcy wciąż pamiętają, co mieściło się w poszczególnych budynkach wchodzących w skład posiadłości”.

Mieszkańcy wsi wspominają także, że podczas II wojny światowej, pałac działał pod przykrywką siedziby nadleśnictwa, a faktycznie odbywały się tam tajne komplety nauczania oraz funkcjonował sztab gminny Armii Krajowej. Podobno pod dębową, pałacową podłogą przechowywano broń. Szefem tego sztabu miał być inżynier Piotr Stolarski. Można o nim przeczytać w księdze gości, która znajduje się obecnie w pałacu i do której każdy gość może zajrzeć. Piotra Stolarskiego oraz pałac wspomina jego syn:

Nakło 26 kwietnia 2015 roku.
Byłem tutaj jako pacholę i dziecko w latach 1939 (wrzesień) – 1945 (lato). Ojciec mój Piotr Stolarski został zatrudniony przez hr. Komorowskiego (z siedliska) jako leśniczy w jego dobrach. Mieszkaliśmy najpierw w pałacu, później w czworaku. Ojciec był dowódcą placówki AK. Jego siedziba w pałacu. Z tamtych czasów pamiętam dość sporo. Ogród warzywny przed czworakami, pompę ręczną, przy której myli się Niemcy. Poddasze pałacu olbrzymie, gdzie p. Starowiejska suszyła zioła. Pamiętam ziemną piwniczkę z bryłami lodu, z trocinami. Pamiętam wojskowe lotnisko Rosjan na polu tuż za parkiem w kierunku Szczekocin. Także zapach samolotów, tamtej benzyny i amunicji. Pamiętam bramę wjazdową od strony drogi do siedliska z wnękami posągowymi w słupach bramnych.

Komorowscy zarządzali majątkiem do zakończenia II wojny światowej, potem utracili go na rzecz państwa. W pałacu utworzono szkołę rolniczą, a kilka lat później, w 1956 roku, zorganizowano w nim Państwowy Dom Dziecka.

W 2002 roku zespół pałacowo-parkowy zakupili Marzenna i Kehrt Reyherowie, stając się trzecimi od 1989 roku prywatnymi właścicielami majątku. Małżeństwo powołało Fundację Nakielską, która za cel obrała restaurację pałacu oraz sprawowanie pieczy nad obiektem, pełniącym od tamtej pory funkcję turystyczno-noclegową. Remont pałacu w Nakle rozpoczął się w 2004 roku i trwa nadal. Kiedy Reyherowie zakupili posiadłość, jej stan wymagał nie tylko prac renowacyjnych i naprawczych, ale gruntownych działań ratujących lub odbudowujących niektóre części zabudowań. Położono nowy dach, osuszono ściany, wymieniono wszystkie instalacje, wzmocniono stropy. Trzy lata czekano z malowaniem aż budynek wyschnie po przeprowadzonej hydroizolacji.

• Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, Anna Majewska, Cytaty z przeszłości – ryty na drzewach w przypałacowym parku w Nakle (gmina Lelów). Odczytywanie nieoczywistych elementów lokalnej historii [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, 32, 2017.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcie: Włodzimierz Jacek Adamski, 2016 r., www.zamki.rotmanka.com (udostępniono za zgodą autora).