„Miejsce to, zwane Rozkosz, oddziela tylko dolina od lasu; składa się ono z ładnego domku z dwoma skrzydłami odosobnionymi, pięknego sadu i dzikiej przechadzki przebiegającej dolinę aż do głębi jej, gdzie znajduje się grota kształtnie zbudowana...” – opisywał późniejszy Ursynów architekt Szymon Bogumił Zug w 1784 roku. „Domek z dwoma skrzydłami” był to zapewne niewielki dwór wzniesiony dla pułkownika wojsk koronnych Józefa de Maisonneuve po 1775 roku. Dwór, piękny park oraz „inne budowle” Rozkoszy stanowiły niewątpliwie doskonałe tło i stwarzały pożądany nastrój dla słynnego romansu Francuza i księżnej marszałkowej Izabeli Lubomirskiej. W latach osiemdziesiątych XVIII wieku z inicjatywy nowego właściciela Rozkoszy Stanisława Kostki Potockiego i jego żony Aleksandry z Lubomirskich dwór został przebudowany na ich podmiejską siedzibę. Pracami kierował znany warszawski architekt Chrystian Piotr Aigner (1746–1841). Powstał parterowy pałacyk z dwiema ofi cynkami po bokach, poprzedzony czterokolumnowym doryckim portykiem zwieńczonym trójkątnym frontonem. Jego wygląd przedstawia akwarela Wilibalda Richtera. W pewnej odległości od dworu, przy bramie, znalazły się zabudowania gospodarcze – stajnia i wozownia. Julian Ursyn Niemcewicz, gospodarz Rozkoszy od 1822 roku, nazwę miejscowości planował zmienić na nie mniej, choć inaczej romantyczną „Amerykę” lub „Waszyngton”, co podyktowane było sentymentem do Stanów Zjednoczonych, w których czas pewien spędził wraz z Kościuszką. W końcu miejscowość otrzymała nazwę Ursynowa od starego przydomka rodu Niemcewiczów. Fundator nie wzniósł nowego klasycystycznego pałacu w stylu kolonialnym, a jedynie odnowił dawny pałacyk Potockich, otoczenie i park. „(…) w wielu miejscach małe widać łąki, na których wybiera paszę jedynie krowa Niemcewicza” – pisał odwiedzający Ursynów Juliusz Słowacki. Tę sielską atmosferę Ursynowa wyczuła i wzbogaciła o treści patriotyczne kolejna jego właścicielka – Eliza Krasińska, żona poety Zygmunta Krasińskiego, która w latach 1858–1860 pałacyk ursynowski rozbudowała w stylu neorenesansu włoskiego. Autorem projektu był Zygmunt Rospendowski (Rozpędowski, 1827–1890), uczeń Henryka Marconiego. Stąd zapewne podobieństwo do wznoszonego w tym samym czasie pałacu w Helenowie. Włoski, willowy, renesansowy charakter ma w szczególności elewacja ogrodowa. Ryzality boczne ujmują niewielki taras, nad którym na smukłych żeliwnych kolumienkach wsparty został balkon piętra. Jest to zmodyfikowany typ serliowskiej willi Poggio-Reale. Jedynie półkoliste parterowe aneksy z tarasami artykułowane pilastrami przełamują ten renesansowy schemat, ale nie zakłócają harmonii kompozycji. Rozległa elewacja frontowa to raczej fasada okazałego pałacu niż kameralnej willi, piętrowa, z ryzalitami bocznymi – lecz nie skrajnymi – i ryzalitem środkowym w górnej części artykułowanym pilastrami, poprzedzonym sionką o boniowanych pilastrowych podziałach i charakterystycznych półkoliście zamkniętych oknach i drzwiach z półkolistym nadświetlem. Ryzality boczne zwieńczone tralkowymi balustradami-attykami, a ryzalit środkowy trójkątnym frontonem z herbem Krasińskich Ślepowron w tympanonie. W roli akroterionów cztery dziecięce figurki – personifikacje pór roku. Autorem rzeźbiarskiej dekoracji jest Juliusz Faustyn Cengler. Jego dziełem prócz wieńczących putti są dwie kobiece figury w niszach ryzalitów przedstawiające Fortunę i Ceres. Pierwsza była boginią losu i szczęścia, druga utożsamiała kobiecy pierwiastek płodności w przyrodzie. Nie sposób nie łączyć ich znaczenia z popiersiami herosów- hetmanów pomiędzy oknami piętra elewacji frontowej: Stanisława Koniecpolskiego, Stefana Czarnieckiego, Pawła Sapiehy i Jana Tarnowskiego, oraz heroin-księżnych i królowych polskich: Wandy, Dąbrówki, Jadwigi i Barbary. Czy była to wyidealizowana wizja historii Polski? A może recepta, że tylko miecz i lemiesz gruntowane miłością do ojczystego kraju i opieką bogów przynoszą owoce? Byłby to swoisty hołd oddany nie tylko wcześniejszym pokoleniom, wielkim córkom i synom narodu, ale i subtelna aluzja do cnót wcześniejszego gospodarza Ursynowa, Juliana Ursyna Niemcewicza, wielkiego Polaka i patrioty.
W XVIII wieku Ursynów był własnością księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736–1816), żony marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego, jako część dóbr wilanowskich. 28 kwietnia 1775 roku teren późniejszego Ursynowa – wówczas zwanego Rozkoszą – jako długoletnią dzierżawę objął zaprzyjaźniony z księżną marszałkową Francuz pułkownik Józef de
Maisonneuve, komandor maltański. Współcześni sugerowali nadmierną zażyłość między księżną marszałkową a pułkownikiem, co uwiecznił wierszem Kajetan Węgierski:
Z grzeczności Czartoryska, znać i z jej wejrzenia
Ma jednak wykwintnego nadto przymilenia.
Mówią, że miłosierna, radem wierzyć temu,
Wyświadczyła niemało Domowi Nowemu,
Przy znaczniejszych przymiotach ta słabość nie wini,
Owszem, w oczach młodzieży szacowniejszą czyni.
W 1784 roku Rozkosz stała się własnością Stanisława Kostki Potockiego (1755– –1821), zięcia księżnej marszałkowej, jednej z najwybitniejszych postaci polskiej polityki, kultury i historii przełomowych lat końca XVIII i początku XIX wieku, współtwórcy Konstytucji 3 Maja. W 1799 roku Rozkosz na krótko objął Grzegorz Wykowski, a potem Ignacy Kochanowski. W 1822 roku właścicielem folwarku Rozkosz, który liczył 10 hektarów, został Julian Ursyn Niemcewicz. Z jego inicjatywy nazwę miejscowości zmieniono na Ursynów. Julian Ursyn Niemcewicz, urodzony w 1758 roku, był jedną z najwybitniejszych postaci polskiej historii końca XVIII i pierwszej połowy XIX wieku, związany niemal przez całe życie z rodziną Czartoryskich. Absolwent Szkoły Rycerskiej, dworzanin księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, poseł na Sejm Czteroletni, współtwórca Konstytucji 3 Maja, sekretarz Kościuszki i towarzysz jego walk i rosyjskiego więzienia, uwolniony w 1796 roku przez cara Pawła I, wyjechał do Ameryki z Kościuszką, skąd po paru latach wrócił do Warszawy. Aktywny w czasie Księstwa Warszawskiego, senator kasztelan za czasów Królestwa Kongresowego, był autorem projektu aktu detronizacji cara z 25 stycznia 1831 roku. Emigrant we Francji po upadku powstania listopadowego, autor m.in. Śpiewów historycznych i Dziejów panowania Zygmunta III, zdolny literat, autor m.in. politycznej sztuki Powrót posła, uznany autorytet Wielkiej Emigracji. Zmarł w Paryżu w 1841 roku i pochowany został na cmentarzu Montmorency. Po carskiej konfiskacie Ursynów w latach 1832–1840 był posiadłością znanego lekarza warszawskiego Wilhelma Malcza, później Aleksandra Potockiego z Wilanowa, następnie Aleksandry z Markowskich Stokowskiej. Od 1857 roku właścicielką Ursynowa była Eliza z Branickich Zygmuntowa Krasińska, żona wielkiego poety, secundo voto Ludwikowa Krasińska, a po jej śmierci w 1876 roku jej drugi mąż Ludwik Krasiński, który pozostawał właścicielem Ursynowa do śmierci w 1895 roku. Wówczas na lat jedenaście właścicielem Ursynowa został ordynat opinogórski Adam Krasiński, który w 1906 roku ofiarował Ursynów Seminarium Nauczycieli Ludowych. Pozostawało ono właścicielem Ursynowa aż do II wojny światowej. W późnych latach dwudziestych XX wieku folwark Ursynów liczył 57 hektarów.
Dom oraz park przechodzący w rezerwat w bardzo dobrym stanie. Obiekt dostępny z zewnątrz: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.
Sklep
Ogłoszenia
