Pałac w Osuchowie

W XVII wieku Osuchów należał do Radziejowskich, pod koniec XVIII stulecia do Sobolewskich, w tym w 1783 roku do Walentego Sobolewskiego, podkomorzego warszawskiego, a w drugiej połowie XIX wieku do Wołowskich, m.in. Feliksa Wołowskiego, domniemanego fundatora pałacu. W 1899 roku Osuchów kupił Michał Tyszkiewicz z przeznaczeniem na posag swej córki Joanny, późniejszej żony Edwarda Broel-Platera. W latach dwudziestych właścicielką Osuchowa liczącego wraz z majątkiem Wygnanka 1403 hektary była hr. Joanna Broel-Plater. Po jej śmierci w 1928 roku Osuchów odziedziczyła jej córka Izabella Broel-Platerówna, która pozostawała właścicielką majątku do końca. Edward Broel-Plater (ur. 1906), syn Joanny i Edwarda Broel-Platerów, poległ w kampanii wrześniowej. Oprócz Edwarda w czasie wojny zginęło jeszcze ośmiu Broel-Platerów, jego krewnych.

Odwieczna tradycja motywowana genius loci – duchem danego miejsca – nakazywała wznoszenie kolejnej siedziby w miejscu wcześniejszej. Tak stało się również w Osuchowie, gdzie klasycyzujący, dziewiętnastowieczny pałac zbudowano na wzniesieniu, na którym stał niegdyś „zamek częścią z kamienia, częścią z drzewa zbudowany i otoczony fosą, na której most zwodzony” – jak pisał o siedzibie Radziejowskich Ulryk von Werdum w latach siedemdziesiątych XVII wieku. Ten fryzyjski towarzysz francuskiego agenta Jeana de Courthonne mógł być zaskoczony zwyczajem zamieszkiwania „średniowiecznej” fortalicji w czasie, kiedy w Europie wznoszono już wygodne rezydencje. Jego pobyt przypadł jednak na czas, kiedy Rzeczpospolita bardzo powoli podnosiła się po spustoszeniach potopu szwedzkiego. Pokój i dobrobyt przyniosą dopiero czasy saskie. Wzniesiony w trzeciej ćwierci XIX wieku zapewne dla Feliksa Wołowskiego pałac jest budowlą piętrową, z niewielkim jednoosiowym aneksem z jednej strony i późniejszymi parterowymi skrzydłami z obu stron, zwieńczonymi balustradową attyką. Skrzydła-przybudówki dodane zostały do pałacu pomiędzy 1918 a 1927 rokiem. W tym czasie również na osi elewacji frontowej, przed płytkim ryzalitem zamkniętym trójkątnym naczółkiem, pojawił się czterokolumnowy ganek wspierający balkon. Podobny ryzalit w elewacji ogrodowej, z półkoliście zamkniętymi oknami górnej kondygnacji, nadaje nieco neorenesansowy charakter środkowej części budowli. Naroża budynku boniowane. W bocznych połaciach niskiego czterospadowego dachu dekoracyjne okienka ujęte esownicami i zwieńczone trójkątnymi naczółkami z iglicą. Zgodnie ze starym polskim zwyczajem dworską kuchnię umieszczono w sąsiadującej z dworem oficynie. W ten sposób gospodarze unikali kuchennego zamieszania i nieprzyjemnych zapachów. Noszone z kuchni, przestygłe nieco potrawy polewano gorącymi sosami, które przywracały im właściwą temperaturę.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki