Pałac w Policznie

W XV wieku Policzna była własnością Mikołaja Śliza herbu Habdank, w 1508 roku Katarzyny Ślizowej, a w 1519 roku trzech braci: Jana, Wita i Tomasza (Ślizów?). W 1531 roku współwłaścicielem Policznej był Andrzej z Białaczowa, którego córka wyszła za mąż za Piotra Kochanowskiego, ojca poety, i wniosła wieś Kochanowskim. Własnością Kochanowskich Policzna pozostawała do końca XVII wieku. W XVIII wieku w rękach Ewy Liniewskiej, kasztelanowej lubelskiej, później Podkańskich (Potkańskich), a od końca XIX i w wieku XX Przeździeckich, w tym w 1909 roku hr. Stefana Przeździeckiego. Stefan Przeździecki (1879–1932) był wybitną osobistością europejskiego i polskiego życia towarzyskiego, społecznego, kulturalnego i politycznego na początku XX wieku i w okresie międzywojennym. Członek niezwykle zamożnej i zasłużonej dla polskiej kultury rodziny ziemiańskiej, bywalec dworów i salonów starej Europy, wstąpił do polskiej służby zagranicznej w 1918 roku. Odegrał ważną rolę jako dyrektor gabinetu i szef protokołu dyplomatycznego przy kilkunastu ministrach spraw zagranicznych. Od 1929 roku poseł i ambasador RP w Rzymie. Stefan Przeździecki był jednym z pierwszych członków odnowionego w 1920 roku Związku Polskich Kawalerów Maltańskich. Za jego czasów Policzna liczyła 1655 hektarów. Po jego śmierci Policzną objął jego bratanek Antoni Przeździecki (ur. 1905), ostatni właściciel Policznej, żołnierz AK, w lutym 1945 roku wywie-ziony w głąb ZSRR. Zmarł krótko potem w Donbasie. Jego ojciec Jan Aleksander Przeździecki (ur. 1877) zginął w czasie powstania warszawskiego we wrześniu 1944 roku. Brat Antoniego Przeździeckiego, a syn Jana Aleksandra – Jan Aleksander Przeździecki junior (ur. 1911), aresztowany przez Sowietów w 1939 roku, zginął w Wilnie 21 lipca 1944 roku.

Ten wzniesiony w ostatniej ćwierci XIX wieku elegancki pałac Przeździeckich to kolejna odsłona kostiumu francuskiego na Mazowszu. W przeciwieństwie do najeżonych basztami, kominami i iglicami Kozienic i przeładowanego detalem Guzowa uderza prosta harmonijna forma i oszczędność architektonicznej dekoracji pałacu w Policznej. To nie Fontainebleau, Blois czy Chambord epoki Franciszka I (1515–1547). To oszczędna i piękna w kolorystycznym kontraście czerwieni cegieł i złamanej bieli skromnego detalu architektura, inspirowana budowlami czasów Henryka IV (1589–1610) i dziełami wielkiego François Mansarta epoki Ludwika XIII (1610–1643). Pałac w Policznej jest budowlą piętrową, z nieznacznie zryzalitowaną częścią środkową, nakrytą wysoko wyniesionym mansardowym dachem. Poprzedza ją kolumnowy ganek zwieńczony balustradą obszernego tarasu. Poniżej mansardowego okna, w półkolistym naczółku, herb Przeździeckich Roch III. Naroża budowli boniowane. Korpus nakryty dachami trójpołaciowymi. Z boku parterowa oficyna połączona z pałacem krytym przejściem. Dla zamożnego polskiego ziemianina, który coraz częściej – jak hrabia Teodor Odwaga Konopacki z noweli Znaj pana barona Józefa Weyssenhoffa – regularnie odwiedzał Paryż, by zażywać wszelakich przyjemności, kostium francuski nie był jedynie kwestią mody. Stawał się pamiątką z podróży, przybliżającą mu ten ziemski raj, kiedy powracał do swego gospodarstwa, słodkim wspomnieniem, gdy z przerażającą monotonią przygotowywał się do żniw i kolejnej kampanii buraczanej.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki