Dwór w Paplinie

Przed 1760 rokiem Paplin był własnością Glinków, a potem Garczyńskich, m.in. Józefa Garczyńskiego, skarbnika drohickiego. Po 1838 roku i aż do końca w rękach Cieleckich, w tym w 1909 roku Jana Cieleckiego. W końcu lat dwudziestych Paplin był własnością Jana Cieleckiego, a majątek liczył 383 hektary.

Magnifi que charpenterie – pochwalił drewniany dwór królewski Zygmunta III w Nieporęcie Jean de Bleranval le Laboureur towarzyszący madame de Gué-briant w jej podróży do Polski. Książę Michał Czartoryski, którego z pewnością było stać na murowaną siedzibę, jeszcze w 1744 roku wystawił w Wołczynie modrzewiowy pałac o 36 pokojach. Kosztowności i ozdobności takich drewnianych rezydencji, które często krótko po zbudowaniu padały pastwą płomieni, dziwowali się cudzoziemcy, zwłaszcza Włosi. Dziwował się również fryzyjczyk Ulryk von Werdum, który dostrzegał w Polsce zarówno obfitość łamanych kamieni, jak i dobrą glinę, by móc wznosić dwory murowane. Nie ulega wątpliwości, że względy ekonomiczne miały często decydujący wpływ na wybór materiału. Kiedy jednak spoglądamy na modrzewiowy dwór w Paplinie, ulegamy zadziwieniu towarzyszącemu Laboureurowi. Trudno uwierzyć, by za wyborem drewna nie kryła się słabość do tego materiału. Może to rycerska natura, która w najwygodniejszym nawet dworze kazała widzieć strukturę tymczasową, wojenny obóz gotowy do obrony, ale i przygotowany do szybkiego opuszczenia? Kiedy często na wyposażenie wnętrza składały się niezliczone tkaniny na ścianach, podłogach, a czasem nawet podwieszone u sufitu, do tego broń, zbroje i ryngrafy, to dwór przemieniał się w wystawiany na polu bitwy namiot. Wygolona szlachecka głowa, karabela i drewniany dwór – oto kompletny świat polskiego szlachcica! Dwór w Paplinie wzniesiony został około połowy XVIII wieku dla Glinków lub Garczyńskich. Parterowy, z piętrową częścią środkową, zryzalitowaną, przechodzącą w wystawkę wysokiego czterospadowego dachu zwieńczoną dekoracyjnym falistym szczytem. Porte-fenêtres oraz wieńczące je elementy snycerskiej dekoracji w formie oślich grzbietów pochodzą zapewne z czasu dziewiętnastowiecznej przebudowy, której autorem był budowniczy Władysław Mierzanowski. On też najprawdopodobniej po 1877 roku na osi elewacji ogrodowej dostawił murowany neobarokowy trójarkadowy portyk filarowy, zwieńczony wysokim falistym szczytem z lizenowymi podziałami i zalążkami sterczyn. Stał się on pięknym „umeblowaniem”malowniczego ogrodu.

Do narożnika dworu od północy przylega mała oficyna, parterowa, wysoko podpiwniczona, nakryta dachem naczółkowym. Druga wolno stojąca oficyna, wzniesiona zapewne z końcem XIX wieku, stanęła po północnej stronie dworskiego podwórza.Do naszych czasów nie dotrwała wspaniała drewniana brama, która spłonęła w 1915 roku. Jej ilustrację w Encyklopedii staropolskiej, ilustrowanej,wydanej w latach 1901–1903, zamieścił Zygmunt Gloger. Był to właściwie budynek bramny, parterowy, ze środkową częścią piętrową zwieńczoną wieżyczką. Jak samborze średniowiecznej warowni broniła wstępu na teren wojskowego obozu, zapewniała bezpieczeństwo, a w razie potrzeby stawała się miejscem obrony. Choć funkcje te raczej symbolizowała, niż pełniła, to konsekwentnie wpisywała się w rycerską poetykę sarmackiej siedziby. Podobna barokowa wieża bramna zachowała się przy pałacu w Mordach.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki