Villa rustica – osadzony w krajobrazie wiejski dom, nie zamek feudała. Choć dwór w Proszewie powstawał około połowy XIX wieku i pod wpływem mody przyjął formę szesnastowiecznej willi włoskiej, której autorstwa nie powstydziłby się mistrz architektury willowej Andrea Palladio (1508–1580), to jest on doskonałą lekcją historii, jak wielką zmianę w pojmowaniu wiejskiej siedziby przyniosło odrodzenie. Przemiana ta miała szczególnie spektakularny charakter w architekturze Włoch, ale i w Polsce na przestrzeni XVII wieku rycerska fortalicja czy też „wieżowy dom” o wciąż obronnym charakterze powoli przemieniał się w ziemiański dwór, który prócz rycerskości zyskiwał pierwiastek sielskości. Siedemnastowieczny poeta Jan Libicki pisał w swym wierszu:
Szczęśliwy ten, co od spraw trudnych wyzwolony,
jakie były narody starożytne ony,
Ojczyste role wołmi a pługiem sprawuje,
A o płacenie lichwy nic się nie frasuje.
Ni go trąba przebudzi do boju krwawego,
Ni się morza obawia wiatry burzliwego.(...)
Czasem sobie poleży pod cieniem wierzbowym,
Czasem głowę położy na trawniczku zdrowym;
Tam tedy wody z brzegów wysokich spadają,
A ptaszkowie mu wdzięcznie po lesie śpiewają,
Gdzie strumienie ciekące z szumem upływają.
W tej sielskiej atmosferze zaczęły powstawać parterowe dwory z włoskimi ogro-dami. Stanęły również nieliczne wille niemal bezpośrednio przeniesione z Włoch, jak podkrakowska Willa Decjusza w Woli Justowskiej (przed 1632 rokiem), willa biskupa Firleja w Czemiernikach (1618–1624) czy późniejsza willa-pałac z końca XVII wieku Kazimierza Bielińskiego w Otwocku Wielkim pod Warszawą. Absolutystyczny barok Ludwika XIV przyniesie swoistą refeudalizację siedziby, a z nią rozpowszechniony w całej Europie wersalski typ entre cour et jardin. Wieże, baszty, fosy średniowiecznego zamku zastąpi symboliczna oś, w którą włączony zostanie cały bliski i daleki świat, od domów oficjalistów po ostatnie chłopskie chaty. Jego kulminacją stanie się wielka sala rezydencji z apoteozą władcy. Dopiero sentymentalizm i preromantyzm drugiej połowy XVIII wieku powróci do sielskości, w przyrodzie i pięknym krajobrazie odnajdzie porewolucyjne ukojenie. Wówczas powstaną sięgające odrodzenia i inspirowane palladiańską architekturą pałace w Małej Wsi i Natolinie. Ostatecznie to dziewiętnastowieczny historyzm sięgnie znów wprost po willową architekturę Włoch. Około połowy XIX wieku dwory w Bartodziejach, Krzesku-Majątku, Krzynowłodze Wielkiej rozbudowane zostaną o skrzydła kształtowane na wzór malowniczych nieregularnych willi włoskich z belwederami. W końcu powstaną piękne, kameralne dwory w Rozalinie i Proszewie, jakby odnalezione i nieznane dzieła najsłynniejszych włoskich szesnastowiecznych architektów. Dwór w Proszewie, oddalony od miejscowości, jest malowniczo położony na brzegu rzeczki Kostrzyń. Dwukondygnacyjny, nakryty dość niskim dachem czterospadowym. Z renesansową szlachetnością skomponowana została elewacja frontowa, z szerokim dwukolumnowym portykiem wgłębnym na osi poprzedzonym schodami i loggią mezzanina. Nad oknami parteru małe półkoliste okienka. W tylnej elewacji, skierowanej na dolinę rzeczki, pierwotnie znajdował się balkon wsparty na czterech kolumienkach. Dwór w Proszewie, wzniesiony około połowy XIX wieku, powstał najprawdopodobniej dla Maksymiliana Oborskiego. W czasie powstania styczniowego w dworze znajdowała się kancelaria naczelnika cywilnego województwa podlaskiego Władysława Rawicza.
Sklep
Ogłoszenia
