Wieś znana od XV wieku, zapewne gniazdo i własność rodu Suskich. Co najmniej od XVIII wieku aż do końca Sucha była własnością wybitnej rodziny Cieszkowskich, w pierwszej połowie XVIII stulecia Ignacego Cieszkowskiego, kasztelana liwskiego, a następnie w 1783 roku Krzysztofa Cieszkowskiego, również kasztelana liwskiego. Tu 12 września 1814 roku urodził się hr. August Cieszkowski (1814–1894), ekonomista, polityk, poseł do sejmu pruskiego, ale nade wszystko filozof chrześcijański. Był przyjacielem poety Zygmunta Krasińskiego; jego poglądy nie pozostały bez wpływu na twórczość Cypriana Kamila Norwida. Po ojcu Suchą odziedziczył August Cieszkowski junior (1861–1932). Pod koniec lat dwudziestych XX wieku majątek w Suchej liczył 1557 hektarów. Ostatnim właścicielem Suchej był Felicjan Cieszkowski-Dembiński (1901–1981), adoptowany syn Augusta Cieszkowskiego juniora, wybitny rolnik, po II wojnie światowej profesor Akademii Rolniczej w Poznaniu.

Jeżeli spośród mazowieckich siedzib wybrać tę, która najbardziej odpowiadałaby naszemu wyobrażeniu o sarmackiej siedzibie, to w ścisłym gronie faworytów znalazłby się z pewnością dwór w Suchej. I odczuciu temu nie przeszkadza brak kolumnowego ganku, który zwykliśmy uznawać za kwintesencję polskiego dworu. O sile wyrazu stanowi zarówno kształt samego parterowego, nakrytego czterospadowym dachem korpusu z ryzalitami-alkierzami na skraju, jak nade wszystko antyczne piękno trójarkadowego portyku i łacińska sentencja wypisana w tympanonie jego trójkątnego naczółka: „SUB VETERI TECTU SED PARENTALI” – „Pod starym dachem, lecz rodzinnym”. Któż jest w stanie przekonać naszą wyobraźnię, że właśnie w takich modrzewiowych domach-dworach nie zamieszkiwali Sarmaci. Ten pierwotnie koczowniczy lud irańskiego pochodzenia, zasiedlający tereny pomiędzy Donem i dolną Wołgą, z III wiekiem przed Chrystusem zaczął się przesuwać coraz bardziej na zachód, by w końcu I wieku dotrzeć nad Dunaj i wejść w bezpośred-ni kontakt z imperium rzymskim. Konfl ikty z Rzymem oraz sąsiednimi ludami – Hunami, Gotami, Słowianami – powodowały, że część Sarmatów uznała zwierzchnictwo Rzymu, część uległa asymilacji, część natomiast schroniła się w górach Kaukazu. Część w wyniku tych wydarzeń miała dotrzeć nad Wisłę, by dać początek rodowi szlacheckiemu. „Zatem przodek Twój złożył zbroję,/Skoro ujrzał dziedzictwo swoje/I szczęśliwy już Sarmata szablę z pługiem chętnie zbratał;/Zaraz potem ochotnie zniża/Kark swój hardy przed znakiem krzyża,/W czym wiadomość jest doniosła,/Że kobieta krzyż przy-niosła” – śpiewa współczesny bard Jacek Kowalski w Psalmie rodowodowym. Wizerunki siedemnasto- i osiemnastowiecznych potomków starożytnych Sarmatów odnajdziemy na ścianach wielu wiejskich kościółków w całej Polsce. Ich wygolone głowy, sumiaste wąsy i strój na modłę turecką są czymś, czego nie spotkamy w żadnym innym chrześcijańskim kraju od Portugalii po Skandynawię. Dwór w Suchej wzniesiony został w 1743 roku dla Cieszkowskich, być może dla Ignacego Cieszkowskiego, kasztelana liwskiego. W latach czterdziestych XIX wieku dobudowano murowany trójarkadowy ganek poprzedzający wejście, tak doskonale harmonizujący z „sarmacką” bryłą dworu. W tympanonie trójkątnego naczółka poza łacińską sentencją znalazł się również herb Cieszkowskich Dołęga. W ostatnich latach do stworzonego przy dworze w Nowej Suchej skansenu przeniesiono drewniany dwór z Rudzienka w gminie Kołbiel. Klasycystyczny, parterowy, nakryty dachem czterospadowym z czterokolumnowym gankiem poprzedzającym wejście. Powstał zapewne w pierwszej połowie XIX wieku, być może dla Grabowskich.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki