Witruwiusz, autor jedynego zachowanego do współczesności architektonicznego traktatu z czasów antycznych, O architekturze ksiąg dziesięć z I wieku przed Chrystusem, który stał się źródłem inspiracji dla nowożytnych teoretyków architektury i miał ogromne znaczenie w kształtowaniu się sztuki renesansu i baroku, wymienia trzy kryteria oceny budynku: firmitas, czyli „moc i gruntowną trwałość”, utilitas – „wczas i wygodę” oraz venustas – „kształt i piękny pozór”. Kiedy spoglądamy na dwór w Tułowicach, nie mamy wątpliwości, że jest on i piękny, i wygodny, i trwały, a więc spełnia wszystkie trzy witruwiańskie kryteria dobrego budowania i może być zaliczony do najpiękniejszych ziemiańskich siedzib na Mazowszu. Wzniesiony został około 1800 roku dla Franciszki z Lasockich, primo voto Karnkowskiej, secundo voto Kucharskiej, być może według projektu Hilarego Szpilowskiego (1753–1827), autora pięknych klasycystycznych pałaców w Małej Wsi, Luberadzu, Słubicach, Walewicach (poza granicami obecnego województwa mazowieckiego), Staroźrebach, Studzieńcu i Rudnie, a być może również dworu w Sochaczewie-Czerwonce, którego zewnętrzne podobieństwo do tułowickiego dworu jest uderzające. Parterowy, nakryty dachem czterospadowym, z wyższą o kondygnację częścią środkową poprzedzoną monumentalnym czterokolumnowym portykiem toskańskim w wielkim porządku, zwieńczonym trójkątnym frontonem. Co zaskakujące, portyk ten umieszczony został w elewacji ogrodowej, a nie od frontu, w którego części środkowej znalazł się stosunkowo niepozorny dwukondygnacyjny ryzalit opięty parami toskańskich pilastrów i zwieńczony trójkątnym naczółkiem. Ta dewaluacja elewacji frontowej z równoczesnym zaakcentowaniem otwarcia salonu, a więc głównego reprezentacyjnego wnętrza, na park jest wyrazem nowej, pooświeceniowej epoki. To już nie hieratyczny barokowy układ z reprezentacyjnym dziedzińcem z jednej strony i francuskim ogrodem z nieskończoną perspektywą po stronie przeciwnej, ale kameralny, odwrócony od oficjalnego życia, od miejscowości i jej mieszkańców prywatny dom skierowany na przyrodę. To wyraz preromantycznego świata uciekającego w marzenia i w naturze upatrującego spełnienia. Taki był owoc oświeceniowego racjonalizmu, który „zrównał” bliskich sobie ludzi, odbierając im patriarchalną zależność i wzajemną za siebie odpowiedzialność. „Skoro jesteście równi, nic już nas nie obchodzicie” – zdaje się mówić dwór w Tułowicach. Nie jest on osamotnioną w swym układzie rezydencją, czego dowodem pałac i parkowe założenie w Młochowie. Również sentymentalne ogrody czy ziemiańskie siedziby na kształt willi przynajmniej w jakimś wymiarze wyrażały te same co tułowicki dwór treści. Po 1980 roku w pobliżu dworu powstała utrzymana w stylu klasycyzmu początków XIX wieku oficyna, a w parku stanęła neogotycka kapliczka.

W końcu XVIII i na początku XIX stulecia Tułowice należały do Lasockich, w tym do Adama Lasockiego, kasztelana sochaczewskiego, a potem około 1800 roku do jego córki Franciszki primo voto Karnkowskiej, secundo voto Kucharskiej. Od 1822 roku własność Konstantego Linowskiego, od 1833 roku Orsettich, od 1857 Górskich, potem Marcelego Boskiego, Hilarego Ostrowskiego, a następnie od 1871 Bolechowskich, których własnością Tułowice pozostawały na początku XX wieku. W okresie międzywojennym własność Domaszowskich, m.in. Macieja Domaszowskiego. Majątek w końcu lat dwudziestych liczył 635 hektarów. Ostatnim właścicielem był Wacław Antecki.

Dom i park w bardzo dobrym stanie. Obiekt okazjonalnie dostępny, widoczny z większej odległości. Własność prywatna.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki