Dwór w Machnatce

W drugiej połowie XVIII i w pierwszej ćwierci XIX wieku Machnatka należała do Żółtowskich, z których pierwszym jej właścicielem był Walenty Michał Żółtowski, opat benedyktynów w Płocku. Potem własność jego bratanka Aleksandra Żółtowskiego, starosty troszyńskiego, po nim jego dzieci. Od 1833 roku właścicielem Machnatki był Jan Kazimierz Suski, syn Heleny z Żółtowskich, a wnuk Aleksandra Żółtowskiego. Po śmierci Jana Kazimierza Suskiego w 1861 roku Machnatka stała się własnością jego córki Ludwiki z Suskich i jej męża Aleksandra Ginettów. W 1891 roku Machnatkę kupił Władysław Pszczółkowski. Po jego śmierci w 1916 roku część majątku wraz z dworem objął jego syn Władysław Tadeusz Pszczółkowski. Machnatka pozostawała w rękach Pszczółkowskich aż do końca, a jej właścicielem w późnych latach dwudziestych był Tadeusz Pszczółkowski. Majątek liczył wówczas 504 hektary.

Dwór w Machnatce stał już w 1741 roku. Kolejny wzniesiono na przełomie XVIII i XIX wieku dla Żółtowskich w formach, jak możemy się domyślać, klasycystycznych. Krótko po I wojnie dwór ten przebudowano i rozbudowano w duchu stylu polskiego, który wzory czerpał nie tylko z epoki klasycyzmu, ale również baroku. Pierwotny charakter ma prosta parterowa bryła dworu, nakryta czterospadowym dachem. Falisty szczyt dachowej wystawki z wolutowymi zakończeniami i wieńczącymi kulami to motyw zaczerpnięty z architektury baroku, choć w redakcji nieco ludowej, jak w dworach w Kuznocinie czy Dylewie. Kolumnowo-filarowy ganek na osi zwieńczony ozdobną tralkową balustradą niedużego tarasu to element wprowadzony do architektury rezydencjonalnej z początkiem XX wieku, jedynie inspirowany barokowym i klasycystycznym słownikiem form. Nowym elementem jest arkadowy podcień o jednej narożnej pękatej kolumience, poprzedzający wejście w parterowej bocznej dobudówce. Od południowego zachodu parterowy budyneczek-oficyna połączony z dworem krótkim łącznikiem. W elewacji ogrodowej eliptyczny ryzalit salonu, przypominający ryzality barokowych i wczesnoklasycystycznych dworów oraz pałaców. Niewykluczone, że pozostał z wcześniejszej budowli.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki