Dwór w Koźniewie Wielkim

Z czasem Koźniewo Wielkie. Po raz pierwszy wspomniane w XV wieku. Gniazdo i jeszcze przynajmniej w XVI wieku własność Koźniewskich. W 1756 roku dobra nabył podstoli zawkrzeński, późniejszy marszałek ziemi ciechanowskiej w konfederacji barskiej Antoni Zieliński. Od lat dwudziestych XIX wieku jako właścicielka Koźniewa występuje córka Antoniego i Katarzyny Zielińskich Zuzanna Przebendowska, żona Konstantego Przebendowskiego (1776–1831), weterana wojen napoleońskich, generała armii Królestwa Polskiego. Od 1853 roku w rękach wnuczek Antoniego Zielińskiego: Katarzyny Gzowskiej i Marianny Leśniewskiej, a następnie Antoniego Sędzimira. W latach 1885–1909 właścicielem majątku był Dawid Buchwejc, a w końcu lat dwudziestych Kazimierz Kędzierski. Majątek liczył wówczas 572 hektary. W rękach Kędzierskich Koźniewo pozostawało zapewne do końca. Właścicielem w Koźniewie Wielkim był też w tym czasie Wacław Kownacki.

Obok dworów w Baczkach i Paplinie jeden z największych drewnianych dworów na Mazowszu, dający wyobrażenie o powszechności stosowania drewna w architekturze. Drewno było materiałem ogólnodostępnym, łatwym w transporcie i szybkim w konstrukcji. Z niego wznoszono nie tylko dwory, ale już wcześniej wieże mieszkalne, fortalicje i zamki. Koszt siedziby drewnianej był kilkadziesiąt razy mniejszy niż siedziby murowanej. Nawet królewskie dwory w Knyszynie, Bugaju czy też w mazowieckich dobrach królowej Bony wznoszone były z drewna, gdyż w innym wypadku ich budowa byłaby zbyt wielkim obciążeniem dla królewskiego skarbu. Dopiero z XVIII wiekiem, w związku z dobrą koniunkturą czasów saskich, budownictwo murowane zyskało w Polsce na popularności. Trudno nie podzielić wrażenia nuncjusza papieskiego Germanica Malaspiny, który dwór w Koźniewie Wielkim, wzniesiony w drugiej połowie XVIII wieku dla Antoniego Zielińskiego, zaliczyłby z pewnością do najpiękniej ułożonego „paliwa” na opał. Nie tylko obszerność dworu, ale jego wypracowany detal architektoniczny naśladujący dekorację w cegle i tynku robi wielkie wrażenie. Stajemy niemal przed szafą misternej snycerskiej roboty. Parterowy, nakryty dachem łamanym polskim, z obszernymi wystawkami na osi obu elewacji, które wieńczą dekoracyjne faliste szczyty. Przed wejściem ganek dodany w drugiej połowie XIX wieku lub na początku wieku XX. Z tego samego czasu pochodzą stiukowe, neobarokowe obramienia drzwi we wnętrzu oraz zapewne snycerska dekoracja elewacji.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki, Ania Kołakowska, 2017 r. (udostępniono za zgodą autora)